خلاصه كلام

تا اينجا نه آيه خوانده شد كه از مجموع آنها ولايت (به مفهوم حكومت) براي پيامبراكرم 6، ائمه معصومين (ع) و برخي از پيامبران گذشته استفاده مي‌شد; با توجه به اين آيات و روايتهاي متواتري كه در اين زمينه هست اين نوع ولايت براي پيامبراكرم 6 و ساير ائمه معصومين (ع) ثابت و حتمي است و ذات پاك رسول خدا6 همان گونه كه پيام آور از جانب خداوند و خاتم پيامبران بود فرمانروا و حاكم و اولي به تصرف در امور مسلمين نيز بود; و همان گونه كه مردم موظف به اطاعت از وي در اوامر ارشادي كه از جانب خداوند سبحان بيان مي‌فرمود بودند، موظف به اطاعت از وي در اوامر مولوي و دستورات حكومتي وي نيز بودند، چنانكه بيان آن به تفصيل گذشت .

و اما اخبار و روايات در اين كه ائمه معصومين (ع) مفترض الطاعه بوده و مخالفت با آنان همانند مخالفت با خداوند تبارك و تعالي مي‌باشد، بسيار زياد است ; مانند روايات معروف : مقبوله عمر بن حنظله، خبر ابي خديجه، و توقيع مبارك حضرت حجت (ع) كه در ائمه معصومين (ع) ولايت فقيه و وجوب مراجعه به وي را با جملاتي نظير "من او را حاكم شما قرار دادم" يا "من او را قاضي كردم" و يا اين كه "آنان حجت من بر شما هستند" تعليل و تبيين فرموده اند; كه البته اينجا جاي بسي بحث و گفتگوست . [در بخش پنجم كتاب اين روايات به تفصيل مورد بحث و بررسي قرار خواهد گرفت .]

بيان چند نكته در رابطه با مفاهيم ولايت و امامت

در خاتمه اين بخش [با توجه به كاربرد وسيع مفاهيم ولايت و امامت در فرهنگ اسلامي و نيز استفاده گسترده از آن در طول مباحث كتاب ] بجاست طي چند محور مروري اجمالي بر مفاهيم اين دو واژه و نيز تقسيم بنديهاي مختلف آن داشته باشيم، البته بحث تفصيلي اين مباحث را بايد در جاهاي ديگر جستجو كرد.

1 - معناي امام از نظر اهل لغت

ما پيش از اين به تفصيل نظر اهل لغت را درباره كلمه ولايت و معني و مفهوم آن بيان كرديم و گفتيم كه : حقيقت معناي ولايت به سرپرستي و تصرف و تدبير امور بازگشت مي‌نمايد، و گفتيم كه : لفظ "والي" كه به معني حاكم و امير است نيز از همين ريشه مشتق شده است و اكنون در ادامه آن به بررسي كلمه "امام" از نظر اهل لغت مي‌پردازيم :

مفردات راغب درباره كلمه "امام" مي‌نويسد: "امام كسي يا چيزي است كه مورد پيروي واقع شود، انسان باشد - كه به گفتار و كردار وي اقتدا شود - و يا كتاب و يا