مرا نافرماني كرده است ."[1]

باز صحيح مسلم از آن حضرت روايت نموده كه در بيانات خويش در حجة الوداع فرمود: "اگر برده اي را به فرماندهي شما گماشتند كه شما را بر اساس دستورات خداوند رهبري كند، از وي اطاعت و شنوايي داشته باشيد."[2]

باز در همان كتاب از پيامبراكرم 6 روايت شده كه فرمود: "بر شخص مسلمان لازم است كه در آنچه خوشايند و ناخوشايند دارد (از امام جامعه اسلامي اطاعت و شنوايي داشته باشد، مگر اين كه به معصيت فرمان داده شود، كه اگر به ارتكاب معصيت فرمان داده شد ديگر شنوايي و اطاعتي نيست ."[3]

از سوي ديگر به هيچ وجه امكان ندارد ما ملتزم شويم كه رهبر مفترض الطاعة به صورت مطلق بايد معصوم باشد; زيرا كار در مورد كساني كه از جانب پيامبراكرم 6 و يا اميرالمؤمنين (ع) مسؤوليتهايي را به عهده داشتند و قطعا معصوم نبوده اند مشكل خواهد شد، اشخاصي همانند مالك اشتر و محمد بن ابي بكر به طور قطع اشكالي در وجوب اطاعت از آنان در محدوده حكومتي شان نيست .

البته مي‌توان سخن را بدين گونه تقرير نموده و گفت : كساني كه از جانب پيامبراكرم 6 و يا ائمه معصومين (ع) به مسؤوليتي منصوب شده و يا با اذن و اجازه آنان و يا براساس ملاكها و موازيني كه از سوي آنان معين و مشخص شده به خلافت و ولايت منصوب شده اند، در واقع اطاعت از آنان اطاعت از پيامبراكرم 6 و ائمه معصومين (ع) است، كه در اين صورت مفهوم آيه گسترش پيدا كرده و منحصر به ائمه معصومين (ع) نخواهد شد.

خلاصه كلام درباره اولي الامر

با توجه به آنچه تاكنون گفته شد سخن را مي‌توان اين گونه خلاصه كرد:

درباره اولي الامر مندرج در آيه شريفه سه احتمال وجود دارد:

1 - اولي الامر عام است و همه كساني كه به گونه اي امور مردم به دست آنهاست را شامل مي‌شود، ولو اين كه جائر و ستمگر باشند. چنانكه از ظاهر كلام ابوهريره اين معني استفاده مي‌شد.

---