به عنوان حسن ختام درج شده تا پايان كتاب با عطر كلام آن حضرت عطرآگين گردد.

10 - شيوه و طريقه ما در بحث

شيوه و طريقه اي كه در طرح اين مباحث مورد نظر بوده بدين گونه بوده است :

الف - طرح بحث به شيوه فلاسفه

شيوه و طريقه ما در طرح مباحث اين كتاب با آنچه بزرگان و علما تاكنون در مباحث ولايت فقيه پيموده اند متفاوت است ; زيرا آن دسته از فقهاي ما كه متعرض اين موضوع شده اند در ابتدا و از همان گام اول، ولايت فقيه جامع الشرايط را مسلم فرض نموده آنگاه براي اثبات آن به دلايلي نظير "مقبوله عمر بن حنظله" استناد نموده اند و از اين طريق براي اثبات مدعا خود را به زحمت و مشقت افكنده اند، كه طبق اين شيوه اگر ايراد و مناقشه اي به دلايل مذكور وارد گردد، طبق استدلال آنان بنيان ولايت فقيه فرو خواهد ريخت . ولي ما در اين مباحث ابتدا از ضرورت حكومت و دولت براي جامعه و ضرورت وجود آن در همه اعصار صحبت نموده، سپس به تفكيك ناپذير بودن دستورات و قوانين اسلام از حكومت و اينكه دولت و حكومت جزو بافت اسلام و عضو جدايي ناپذير شريعت اسلامي است سخن رانده و براساس آيات و روايات و فقه فريقين (شيعه و سني) اين مسأله را ثابت نموده ايم .

آنگاه شرايط و ويژگي هاي حاكم اسلامي را براساس آيات و روايات و عقل برشمرده و در نهايت از مجموع آن به اين نتيجه رسيده ايم كه اين شرايط و ويژگي ها در عصر غيبت به كسي جز ولي فقيه واجد شرايط منطبق نيست، و بدين طريق اجمالا ولايت فقيه را ثابت نموده ايم . پس از اين نتيجه گيري، در زمينه شيوه انعقاد ولايت و راههاي آن سخن گفته و مسائلي را در اين باره مطرح كرده ايم، كه آيا انعقاد ولايت و رهبري فقط با نصب و تعيين است يا اينكه رهبري با انتخاب مردم در صورت عدم وجود نص هم صورت مي‌پذيرد. در اينجاست كه اگر ثابت شد دليلي بر منصوب بودن فقيه براي امامت و ولايت وجود دارد مقصود حاصل است، در غير اين صورت بر امت واجب است كه وي را به رهبري انتخاب كنند، كه اگر غير او را انتخاب كنند جايز نيست و امامت در او منعقد نمي گردد چون فاقد شرايط لازم است . تفاوت اين دو شيوه در واقع همانند تفاوت دو شيوه متكلمين و فلاسفه در مسائل عقلي در مورد اثبات صانع و آفريدگار است ; زيرا متكلم در ابتدا حدوث عالم را مثلا مسلم فرض نموده و سپس براي اثبات صانع به آن استدلال مي‌كند، اما فيلسوف در گام اول اصل وجود را مورد بحث قرار داده و در مراتب بعد عوارض آن يعني وجوب و امكان و قدم و حدوث و... را مورد بحث قرار مي‌دهد، كه بالاخره به حدوث عالم منتهي مي‌شود. پس در اين كتاب ما به سبك فلاسفه در مسائل عقلي سير نموده ايم نه به سبك متكلمين .

ب - تكيه بر گردآوري مجموع مطالب

در اين مباحث بيشترين سعي ما بر اين بوده كه در رابطه با هر موضوع آيات و روايات مربوط به آن از طرق فريقين (شيعه و سني) گردآوري شود و به مناسبت هر