باشند بر اين كار سزاوارترند. ممكن است برخي اشكال كنند كه اگر شورا امري واجب و لازم بود، بايد دين جزئيات و كيفيت و كميت آن را كاملا تبيين مي‌كرد. اما بايد گفت : اولا در باب اصل مشاوره و نيز درباره طرفهاي مشورت توصيه هايي رسيده است، و ثانيا يكي از مزاياي دين اسلام اين است كه در آن، چارچوب مشخصي از لحاظ كيفيت نظام مشورتي يا كميت آن به صورت الزامي بيان نشده تا دين ماندگار و دائمي، با تمامي شرايط و اقتضائات زمانها و مكانهاي مختلف قابليت انطباق را داشته باشد و عقلاي هر زمان و هر محدوده اي بر حسب نيازهاي خويش طرح مناسبي را عملي كنند.[1] به علاوه شيوه قرآن عموما بيان جزئيات و خصوصيات نيست . قرآن حتي در احكام عبادي مثل نماز و روزه نيز جزئيات را بيان نكرده است .

اصل شورا و لزوم مشورت مورد تأكيد دين مبين است، ولي كيفيت و كميت آن بسته به توافق عقلاي هر قوم در هر زماني است، به نحوي كه ثمره عقل جمعي در جامعه اسلامي به اجرا در آيد. و بي توجهي به مشورت در امور مهم، ظلم به اجتماع و امت است .

بهره گيري از تجارب جوامع بشري و عبرت آموزي از سرنوشت ملل و اقوام مختلف نيز امري لازم و مورد تأكيد شرع مقدس است . لازمه اين امر مطالعه تاريخ گذشته و حال، و تحقيق در جنبه هاي مثبت و منفي رفتارهاي ايشان است . تجربه هاي بشري به ما مي‌آموزد كه قدرت، امري اشباع ناپذير و جاذبه آن از ساير غريزه ها بسيار بيشتر و خطرناكتر است ; لذا بايد تمام اسباب و وسايل كنترل آن را فراهم كرد، مانند تفكيك قوا، آزادي بيان، دائمي نشدن حكومت و ديگر روشهايي كه براي مهار قدرت در تجربه هاي بشري ارائه شده است .

از سوي ديگر در دنياي كنوني، جوامع توسعه يافته تجربياتي دارند كه مي‌تواند براي كشورهاي عقب مانده مفيد و مؤثر باشد. لازمه اين امر توجه و عنايت به طرحها و برنامه هاي آنان با رعايت ارزشها و شرايط فرهنگي است . و طبيعي است

---