واجب الوجود است يا ممكن الوجود و يا ممتنع الوجود; چون در واجب الوجود و ممتنع الوجود ملاك ضرورت وجود دارد، لذا احتياج به علت ندارد; اما در ممكن الوجود چون امكان دو طرف متساوي است، يعني يك چيز هم مي‌تواند باشد و هم مي‌تواند نباشد، لذا بودن يا نبودنش علت مي‌خواهد، منتها وجود علتش وجود است و عدم علتش عدم . علت وجود معلول، وجود علت است ; و علت عدم معلول، عدم يكي از اجزاي علت است ...

برهان صديقين براي اثبات صانع

راه ديگري هم هست و به آن "برهان صديقين" مي‌گويند و آن بالاتر از اين معناهاست . در اينجا اموري را مختصرا بايد به عنوان مقدمات اين برهان يادآور شويم :

1- ما يك عدم داريم يعني "نيستي" و يك وجود داريم يعني "هستي" و "واقعيت"، البته نه مفهوم وجود كه در ذهن ماست بلكه خارجيت و عينيت وجود; و يك ماهيت داريم ; ماهيت آن چيزي است كه موضوع قرار مي‌دهيم و وجود را بر آن حمل مي‌كنيم . مثلا مي‌گوييم انسان موجود است، كتاب موجود است ; يك چنين مفاهيمي كه موضوع قرار مي‌گيرند و وجود بر آنها حمل مي‌شود ماهيت ناميده مي‌شوند. بحثي كه در اين مورد شده اين است كه آن چيزي كه خارجيت و واقعيت دارد وجود است يا ماهيت ؟

ما مي‌گوييم : آنچه اصيل است و منشاء اثر است و خارجيت دارد وجود است، مثلا مفهوم قند شيرين نيست و كودك را ساكت نمي كند، و مفهوم شيريني هم شيرين نيست، بلكه وجود شيريني شيرين است و خارجيت و عينيت دارد و وجود قند است كه بچه را ساكت مي‌كند.

البته وجودها در خارج هر كدام يك حد خاصي دارند و در اثر آن حد خاص يك خاصيتي پيدا كرده اند. يك وجود در يك حد خاص اسمش قند است و يك