براى فهميده شدن و مورد تصور قرار گرفتن، به ماده محتاج‌اند، البته حاجتى بسيار اندك، سپس [به‌] آن‌چه [كه‌] در فهم و تصورش و در اين‌كه مورد تعقل قرار گيرد كمى بيش‌تر به ماده محتاج است [پرداخته مى‌شود] و بعد به طور مداوم به سمت امورى پيش مى‌رويم كه در ضمن آن‌كه به آن‌ها اعداد و اعظام ملحق مى‌شود، براى آن‌كه مورد تعقل قرار بگيرد به ماده بيش‌ترى محتاج است. تا آن‌جا كه به اجسام سماويّه مى‌رسيم، سپس به موسيقى، سپس به اوزان و علوم الحيل.

در اين حال ناچار مى‌شويم از اشيايى استفاده كنيم كه به سختى معقول واقع مى‌شوند؛ چراكه نمى‌توان آن‌ها را يافت، مگر در ميان مواد. در اين زمان است كه مجبور مى‌شويم مبادى ديگرى غير از مبادى چرايى، به چه وسيله‌اى و چگونه‌اى (ماذا- بماذا- كيف ذا) را وارد نماييم. فيكون قد صار متأخما[1] و در اين ميان بين جنسى كه از مبدأ وجود، چيزى بجز ماذا وجوده (وجودش چه چيز است) ندارد و بين جنسى كه براى انواع آن، هر چهار مبدأ يافت مى‌شود، پس در اين حال، براى آن مبادى طبيعيه آشكار مى‌شود و در اين وقت سزاوار است به علم موجوداتى بپردازيم كه براى آن‌ها هر چهار مبدأ وجود دارد و آن جنسى است از موجودات كه ممكن نيست معقول شود، مگر آن‌كه در مواد واقع شود و در اين صورت است كه به اين مواد طبيعى‌[2] گفته مى‌شود.

[1] - خ- ل: متأخرا.

[2] - خ- ل: طبيعت.