«مرگ» خروج از منزل و خانه‌اى و ورود به منزل و خانه‌اى ديگر است كه پيامبر اعظم 6 فرمود: «انما تنتقلون من دار الى دار»[2] و توبه نيز معناى وسيع و فسيحى دارد كه همه قلمرو و گستره حيات انسان مؤمن و مجاهد را دربر مى‌گيرد و در مراتب و درجات سلوكى قابل تطبيق و تعميم است و البته توبه در هر منزلى مناسب و مسانخ با آن منزل است لذا تعبير و تفسير مرگ ارادى به «توبه» بسيار گويا و راه‌گشاست كه انواع و اقسام موت ارادى را نيز شامل مى‌شود.

ب) امكان يا امتناع مرگ ارادى:

پيش از اين گفته شد كه «مرگ ارادى» چشيدنى است نه شنيدنى و از نوع «شهود و تجربه» است و به تعبير علّامه حسن‌زاده آملى: «موت اختيارى «حيوة حقيقى» است من لم يذق لم يدر تا نچشى ندانى»[3] كه گفتند: اقتلونى يا ثقاتى انّ فى قتلى حياتى‌

و به تعبير «افلاطون»: «به اراده بمير تا به طبيعت زنده شوى» حال آيا موت ارادى امكان دارد يا نه؟ پاسخ سؤال ياد شده را مى‌توان از خود موضوع يعنى موت «ارادى يا اختيارى» دريافت چه اينكه وقتى اراده و اختيار سالك در درك و تجربه «موت» نقش آفرين است «امكان وقوع» دارد و از حيث برهان و عقلانى نيز چون نفس و روح «مجردند» و براساس نظريه جسمانية الحدوث و روحانية البقاء بودن «نفس» كه در اثر حركت جوهرى امكان‌پذير است مى‌توان دريافت كه همين «نفس» كه مدبّر و متصرّف در «بدن» است مى‌تواند «تجرد» يافته و بتدريج به فعليت‌هاى امكانى‌

[1] - ديوان اشعار، ص 113.

[2] - بحار، ج 6، ص 249 و ج 58، ص 78.

[3] - هزار و يك نكته، نكته 480، ص.