است از اينكه اين جهاد در حقيقت راجع است به دفاع از نفس كه هر مكلف را واجب است اجماعاً چه اين دشمن كه قصد بيضه اسلام دارد اكتفا نمى‌كند به مسلمى دون مسلمى و ولايتى دون ولايتى، خواه بالفعل عزم آن كرده باشد يا نه، بلى غايت امر اين است كه چون او را تملك همگى به يكبار ميسّر نيست، قصد بعض بلاد و استيلاى بر نفوس و اموال اهل آن را مقدم داشته پس از آن كه در آن بلاد مستقل شود و اهل آن را مضمحل كند تسخير بلاد را عازم و استيصال ساير مسلمين را جازم شود، و بالاخره از اسلام رسمى و از مسلم اسمى باقى نگذارد چنان كه هر كه تتبعى از احوال ملوك دارد، به علم عادى داند كه پادشاهان را اكتفا نيست به مملكتى دون مملكتى و جماعتى دون جماعتى بلكه با دخول مُلكى، طمع ايشان به ملك ديگر فزايد.

و بنابراين خوف حاصل است بر نفوس همه مسلمين و علاوه بر آن خوف حاصل است بر بلاد و اموال و اعراض خود براى ايشان مجتمعاً كه هر يك باْلإنفراد او سبب وجوب جهاد است چنان كه شهيد ثانى در مسالك فرموده‌اند:

الثاني: أنْ يدهم المسلمين عدوّ من الكفاريريد الاستيلاء على بلادهم أو أسرهم أو أخذ مالهم و ما أشبهه من الحريم والذرية، و جهاد هذا القسم و دفاعه واجب على الحرّ و العبد و الذكر و اْلانثى- إلى أنْ قال:- و لا يختص بمَن قصدوه من المسلمين بل يجب على مَن علم بالحال، النهوض.[1]

پس معلوم شد كه اين جهاد به جهات چند بر همه اصناف مكلفين از شاه و گدا، پير و برنا، جاهل و دانا، مسكين و توانا، مرد و زن و خنثى و صحيح و بيمار و نابينا، آزاد و بنده، سواره و پياده [واجب است‌].

[فرق سوم اختصاص قتال به سالى يك بار و اينكه در اشهر حرم نباشد]

فرق ديگر كه دليل بر مزيد اهتمام و تأكيد در وجوب اين جهاد [است‌] آن كه در

[1]. مسالك الافهام، ج 3، ص 8.