فصل چهارم: در آنچه تعلّق به كره زمين دارد.

فصل پنجم: شرح صبح و شفق.

و امّا خاتمه در كيفيّت استخراج خطّ نصف النّهار و سمت قبله از طريق دائره هنديّه و غير آن مى‌باشد.

[مقدمه در هيئت عالم جسمانى‌]

متن: مقدّمة العالم الجسمانى كرة منضدّة من ثلاث عشر كرة متلاصقة، اعلاها الاطلس و هو كاسمه غير مكوكب، ثمّ فلك الثّوابت و كلّها مركوزة فى ثخنه بحيث يماس سطح اعظمها سطحيه.

و هذان هما العرش و الكرسى بلسان الشّرع.

ثمّ السّموات السّبع للسّيّارات السّبع المشهورة، كلّ فى فلك يسبحون.

و ترتيبها عن السّلف ماثور و الكلام فيه مشهور.

ترجمه: مقدّمه‌ عالم جسمانى بشكل كره و از سيزده كره متّصل بهم و داخل در يكديگر تركيب و تأليف يافته است، روى همه آنها كره اطلس مى‌باشد، و اين كره همچون نامش از ستاره خالى است پس از آن و در داخلش فلك ثوابت قرار دارد و تمام ستارگان ثابت در ضخامت و درون اين كره مستقرّ و ثابت بوده بطوريكه سطح اعظم آنها با دو سطح اعظم و اصغر اين فلك ممّاس مى‌باشد، و از اين دو كره (كره اطلس و كره ثوابت) در شرح مقدّس بعرش و كرسى تعبير شده است و پس از فلك ثوابت و در داخل آن كرات هفتگانه كه فلك براى هفت ستاره مشهور هستند قرار گرفته‌اند، و هريك از اين سيّارات در فلك خود شناور مى‌باشند.

و ترتيب اين كرات هفتگانه و كيفيّت قرار گرفتنشان از علماء گذشته بدست ما رسيده و سخن در آن مشهور و معروف است.