پس جمع عبارتست از كيفيّت و نحوه بدست آوردن مجهول عددى از معلوم عددى.

قوله: يستعلم منه: ضمير در «منه» به علم رجوع مى‌كند.

متن: و موضوعه العدد الحاصل فى المادّة كما قيل و من ثمّ عدّ الحساب من الرّياضيّ و فيه كلام.

ترجمه: و موضوع علم حساب عددى است كه در مادّه حاصل مى‌شود چنانچه برخى فرموده‌اند و از اينجا است كه حساب را از علوم رياضى شمرده‌اند ولى در اين بحث و كلام بسيار است.

شرح‌

موضوع در هر علمى عبارتست از چيزيكه در آن علم از عوارض ذاتى آن چيز بحث مى‌شود چنانچه در علم طبّ موضوع آنرا بدن انسان شمرده‌اند زيرا تمام مباحث اينعلم از عوارض و طوارى و حالات بدن مى‌باشد و چون در علم حساب هم عوارض عدد مورد بحث واقع مى‌شود مثل «زوج بودن، فرد بودن، منطق بودن، اصمّ بودن، صحيح بودن، كسر بودن، تقسيم، ضرب، جمع، تفريق، جذر، و غيره».

لذا موضوع اينعلم را عدد قرار داده‌اند.

البتّه مخفى نماند كه تحقّق عدد در خارج محتاج بمادّه است و منظور از مادّه اعيان خارجى است مثل كتاب، قلم، فرش و غيره.

فلذا مى‌گوئيم دو كتاب، پنج قلم، هفت فرش.

و اين بيان از مرحوم شيخ الرّئيس در كتاب شفاء است.

با توجّه باين امر كه عدد بايد در تحقّق خارجى در ضمن مادّه باشد ديگر تصوّر اينكه حساب چطور از علوم رياضى شمرده شده است سهل و آسان مى‌گردد.

توضيح‌

ارباب معقول در تعريف حكمت گفته‌اند: