شرح‌

در اينطريق چون محتاج باستعمال اسطرلاب هستيم مناسب است چند سطرى در اطراف آن قبلا شرحى داده شود سپس بترجمه متن بپردازيم:

بدانكه اينكلمه را در لغت عرب هم با سين و طاء مى‌نويسند و هم با صاد و طاء و در فارسى بآن سترلاب «بدون همزه و با تاء» و سطرلاب «با طاء» و سرلاب «بضمّ سين» گويند.

چنانچه امير خسرو گفته است:

و اين اسم در لغت يونان مركّب است از اسطر بمعناى ترازو و لاب بمعناى آفتاب و مركّب آن علم شده است براى آلتى كه بيشتر آنرا از برنج مى‌سازند و بدان ارتفاع آفتاب و كواكب ديگر را اندازه گيرند و در اين زمان غالبا بجاى آن از طولياب استفاده مى‌كنند.

ابن خلف در برهان آورده كه مخترع اين دستگاه فرزند ادريس پيغمبر است و صاحب غياث اللّغة درباره مخترع آن چنين مى‌گويد واضع آن بقول اصحّ ارسطو و بليناس مى‌باشند كه از جام كيخسرو استخراج نموده‌اند.

و بعضى از محقّقين نوشته‌اند كه واضع اسطرلاب ابرخس حكيم يونانى است.

اجزائيكه اين آلت از آن درست مى‌شود بسيار است كه هركدام را خاصيّت و بهره‌اى است كه شرح آنها از حوصله بحث ما خارج و نيازى بآن نيست فقط درباره عضاده اشاره‌اى مى‌كنيم به لحاظ اينكه مرحوم مصنّف (ره) نامى از آن بردند و شرح تفصيلى اجزاء را طالبين مى‌توانند بكتاب «العمل بالاسطرلاب» تأليف عبد الرّحمن بن عمر الصّوفى كه كتاب مفصّلى در اين زمينه است رجوع كنند.

عضاده: عبارت از آلتى است فلزى كه داراى دو سر تيز بوده و در پشت‌