چون او (انسان) صورت مرتبه احديت جمع است و چنان‌كه (در پايان كتاب در مبحث انسان كامل) خواهد آمد: امر فرود آمده؛ از صورت انسان به حقيقت كمالى مخصوص كه به نام حقيقت الحقايق ناميده شده به صورت دايره تمام باز مى‌گردد، و دايگان؛ مراتب استيداع (امانت سپارى) اويند از وقت جدا شدن اراده او از پهنه علم به اعتبار ظاهر بودنش- نه نسبت ثبوتيش- و تسليمش مر او را به قدرت؛ سپس تعيّنش در قلم اعلا و پس از آن در مقام لوحى و بعد در مرتبه طبيعت و سپس در عرش و پس از آن در كرسى و بعد در آسمانهاى هفتگانه و بعد از همه در عناصر و در پايان در مولدات- تا هنگام استقرارش به صفت صورت جمع-.

696/ 4 حال گوييم: در اينجا رازهاى فراوانى است كه برخى از آنها را به واسطه تنگى ميدان بيان و اشاره بدان امكان تصريح به آنها مطلقا نيست، و يا برخى ديگر به واسطه منتهى شدن به سهل‌انگارى و عدم بزرگداشت مراتب و مقيد بودن به وظايف عبادات- مانند آشكار كردن راز قدر- شرعا امكان گفتارش نيست، و برخى هست كه اگر خدا خواست قفلش را بر تو مى‌گشايد- البته اگر آنچه در طى اين اشارات آمده بفهمى- چنان‌كه تحقق و ثبوت يافت كه مراتب و موجودات تماميشان صور تجلياتى هستند كه در ذات خود (مراتب) تجلى واحدى است كه به واسطه ظهور و بطون نسبت به هر قابلى به حسب قابليتش نسبت مى‌يابد، پس او است كه تمام احكام را در مراتب- با تنزّه و دوريش از مراتب در ذات خودش- مى‌پذيرد، مانند پدرى و مادرى و فرزندى؛ و پدرى و مادرى و شيرخوارگى و شيردهندگى، و در پاكى او- با قبولش حكم هر متعيّن غير متعيّنى را در ذاتش- هيچ عيب و اشكالى وارد نمى‌آورد، و از لوازم آن اين كه بر او تمام متقابلات و متضادها و همه نفى‌ها و اثبات‌ها صدق مى‌كند؛ ولى به واسطه اعتباراتى چند.

اصل پانزدهم در ظهور صور عناصر چهارگانه و سپس آسمانهاى هفتگانه‌

697/ 4 شيخ اكبر رضى الله عنه (در كتاب عقلة المستوفز) گويد: و چون خداوند سبحان افلاك ثبات و بقا را كمال بخشيد و كلمه به واسطه وجود اين فلك چهارم چهار گرديد، خداوند