692/ 4 سوم اين‌كه طبيعت صورتى الهى در مرتبه جسمى كلى است و الهيّت باطن آن مى‌باشد، و هنگامى كه طبيعت در تسويه محل اعتدالى؛ كه قابل كامل‌ترين ارواح و نفوس است اثر گذاشت؛ پدرش تولّد پيدا كرد. سپس (گوييم:) بخشى از تجلى احدى الهى هنگامى كه آغاز به فرود آمدن مى‌كند؛ به حكم هر قوه‌اى از قواى آسمانى روحانى و زمينى طبيعى رنگ مى‌گيرد تا آن‌كه انسانى مى‌گردد، پس مادام كه در حال فرود آمدن است در آغوش دايگان آن قوا مى‌باشد، چون آنها مربى‌اند تا آن‌كه دايره با تمام رسد.

693/ 4 و احتمال دارد كه مقصودش از مادر؛ ام الكتاب اكبر و گنجينه جامع مواد اسماء الهى و حقايق كونى باشد؛ و آن «عماء» است كه فراگير تمام آنها است، و آن با اين همه منزل تدلّى و فرود آمدن حق تعالى از مقام غيبش؛ و آغاز تعيّنش و محل نفوذ اقتدارش در آن مى‌باشد، چون آن حقيقت الحقايق و ماده و اصل تمام مواد و «نون» بزرگى است كه مجمع موادّ مددهاى‌[1] مراتب الهى و كونى مى‌باشد.

694/ 4 حضرت شيخ قدس سره در تفسير «و لا الضالين» گويد: علت پيش بودن حكم گمراهى انسان بر هدايتش همان پيش بودن حكم شأن مطلق الهى است از حيث هويتش بر نفس تعيّن، مانند پيش بودن وحدت و اجمال و عجمه (مبه هم) بر كثرت و تفصيل و اعراب، و پيش بودن مقام: خدا بود و با او چيزى نبود؛ را يادآر، چون هيچ اسمى و هيچ حكمى بر تعيّن اوّل كه اختصاص به مرتبه احديت جمع دارد و تعبير از آن به مفاتيح غيب مى‌شود اطلاق نمى‌گردد، و همين‌طور پيش بودن مرتبه احديت جمع را بر كونى عمايى نفسى رحمانى؛ كه در شرع ثابت است يادآر، و تحقيق؛ به زبان آن مرتبه آمده كه: كنت كنزا مخفيا ... تا پايان حديث، و پيش بودن را ز «نونى» بر امر «قلمى» است، پايان سخن حضرت شيخ قدس سره.

695/ 4 بنابراين كونى عمايى با اين‌كه خود از مراتب و مفاتيح است و تعينش تعين اول و تجلى اوّل ذاتى- كه در آن است- مى‌باشد و با اين‌كه ام الكتاب بزرگ است، از مرتبه احديت جمع حاصل شده و از آن پديد آمده است؛ و از آن انسانى كه آخرين مولود او است تعين يافته،

[1] - مقصود از نون همان دوات و تجلى دوم است كه مجمع و جايگاه مركب است كه اصل حروف مى‌باشد و موجودات هم كلمات الهى‌اند. م