858/ 3 اما شهود و علم او در مرتبه احديت ذاتش- يعنى قسم اول- به سبب امرى زايد بر ذاتش نيست، چون در آنجا به هيچ وجهى كثرت وجود ندارد، خداوند منزه است از هر چه كه شايسته شأنش نيست.

859/ 3 سپس گوييم: اين موجودات مشهود دو قسم‌اند: يكى از آن دو موجودى است كه داراى هيچ مرتبه از حكم امكانى و يا واسطه زمانى از تركيب و تقييد زمانى نمى‌باشد، و آن عالم امر و عالم ملكوت و عالم غيب است. و دوم آن‌چه كه اين احكام را دارد؛ و آن عالم خلق و ملك و شهادت است.

860/ 3 حضرت شيخ قدس سره در تفسير فاتحه گويد: ظهور احكام در عالم صور؛ كه مظاهر حقايق و ارواح‌اند اين است كه تقيد به مزاج‌ها و حالات عنصرى و احكام آنها مى‌يابد، و زمان موقت دو طرف دارد و آن عالم دنيا است؛ و هر چه كه چنين نباشد- و اگر چه محل ظهور حكم آن تعيّن پذيرفته باشد- آن از عالم آخرت است، اين سخن حضرت شيخ قدس سره بود، و از آن دانسته مى‌شود كه تقسيم سه گانه است و آن‌چه كه در تفسير آمده دو قسم عالم خلق مى‌باشد.

و اما خاتمه تمهيد كلّى جملى در بيان متعلق طلب ما به اجمال است و اين كه به كدام اعتبار مراتب استكمال بى‌پايان مى‌باشد.

861/ 3 اما اول اين كه متعلق معرفت هر عارفى؛ و آن‌چه كه امكان ادراك حكم آن از جانب حق سبحان مى‌باشد همان مرتبه او است كه عبارت از الوهيت و احديت آن است؛ نه كنه و حقيقت ذات او و نه احاطه صفات وى، و به اين مطلب اشاره شد، يعنى به آن‌چه كه كامل‌ترين خلايق از جهت مرتبه و استعداد دستور يافته (كه طلب كند) و آن بيان الهى است كه:

فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ‌، يعنى: بدان كه خدايى جز پروردگار يكتا نيست (19- محمد) و اينجا ناگزير از بيان امورى چند است:

862/ 3 نخست اين كه ادراك كنه و حقيقت ذات او امكان‌پذير نيست. دوم معنى الوهيت‌