انسان كامل، اتمّ كلمات اللّه است‌

پس هر چيزى كه تجلى حق در آيينه ذات او تمامتر باشد دلالتش بر عالم غيب بيشتر خواهد بود، بنابراين از آنجايى كه عالم عقول مجرده و نفوس اسفهبديه از ظلمت ماده منزه و از كدورت هيولى مقدس است و از غبار تعين ماهيت، خالص است از اين رو كلمات تامات الهيه هستند. ولى چون هر يك از آنها آيينه يك صفت و يا يك اسم الهى است كلمه ناقص است چنانكه فرمود: «بعضى از فرشتگان و روحانيون همواره در ركوع‌اند و به سجده نمى‌روند، و برخى از آنان هميشه در سجده‌اند و به ركوع نمى‌روند.» ولى انسان كامل از آنجا كه كون جامع و آيينه تمام نماى همه اسماء و صفات الهيه است از اين رو تمامترين كلمات الهيه است، بلكه او همان كتاب الهى است كه همه كتابهاى الهى در آن است، چنانكه از مولاى ما امير مؤمنان و سيد موحدان نقل شده بدين مضمون:

انسان در دو قوس نزول و صعود

و خداى تعالى مى‌فرمايد: «به تحقيق كه ما انسان را در بهترين حد اعتدال آفريديم، سپس او را به پست‌ترين مراحل بازگردانيديم.» و اين به حسب قوس نزولى است و دلالت دارد بر آنكه پيش از عالم طبيعت براى انسان، بود قبلى بوده چنانكه مقتضاى تحقيق همين است. و از اعلى علّيّين به اسفل سافلين بازگرداندن امكان ندارد مگر