اين صورت بدو گفته شود كه به ديوار بول كند، پس اگر به ديوار اصابت كرد، او مرد است، و اگر به عقب ريخت- همچون بول كردن شتر- او زن است. و امّا آن ده چيزى كه هر كدام از ديگرى سخت‌تر است: سخت‌ترين چيزى كه خداوند آفريد سنگ بود، و سخت‌تر از آن آهن، و سخت‌تر از آهن، آتش است، و سخت‌تر از آتش؛ آب، و از آن سخت‌تر، ابر؛ و سخت‌تر از ابر، باد؛ و از باد سخت‌تر، فرشته، و سخت‌تر از فرشته، فرشته مرگ، و از فرشته مرگ سخت‌تر خود مرگ، و سخت‌تر از مرگ فرمان خدا است.

فرد شامى [پس از شنيدن اين پاسخها] گفت: به يقين گواهى مى‌دهم كه تو فرزند رسول خدائى، و اينكه «على» وصى «محمّد» است. سپس اين جوابها را نوشت و براى معاويه برد، و معاويه نيز آن را براى پادشاه روم ارسال داشت. پس هنگامى كه آن نامه بدست پادشاه روم رسيد گفت: من فكر مى‌كنم كه اين جوابها از معاويه نباشد، و آن جز از معدن و سرچشمه نبوّت نيست.

گفتار آن حضرت در باره «استطاعت»

حسن بصرىّ نامه‌اى بدين مضمون به امام حسن 7 نگاشت: «امّا بعد؛ بى‌شكّ شما جماعت بنى هاشم كشتى روان در طوفان سهمگين، و نشانه‌هاى تابان مشهوريد، يا همچون كشتى نوح 7 كه اهل ايمان بر آن سوار شدند و مسلمانان در آن نجات يافتند. اى فرزند رسول خدا اين نامه را هنگام اختلافمان در مسأله «قدر» و سرگردانيمان در مسأله «استطاعت» برايت نگاشتم، پس ما را از عقيده خود و پدرانت باخبر ساز، كه يقينا دانش شما برگرفته از علم خدا است، و شما حجّتهائى بر مردم مى‌باشيد و خدا حجّت بر شما است، فرزندانى كه برخى از ايشان از برخى ديگرند، و خدا شنوا و داناست».

پس امام حسن 7 اين گونه او را جواب فرمود: «بنام خداوند بخشنده مهربان؛ نامه‌ات بدستم رسيد، و اگر بخاطر سرگردانى و حيرت- كه از آن ياد كردى- در تو و درگذشتگانت نبود تو را آگاه نمى‌كردم، امّا بعد؛ هر كس ايمان نياورد به «قدر» چه خوب و چه بدش كه خداوند آن را مى‌داند او كافر است. و كسى كه گناهان را به خدا باز گرداند فاجر و تبهكار است. خداوند نه به زور طاعت شود، و نه به قهر و چيرگى معصيت، و بندگان را از روى مسامحه و غفلت، بى‌فائده رها نساخته، بلكه اوست مالك آنچه به آنان داده، و تواناى بر آنچه ايشان را بر آن توانا ساخته، بلكه آنان را از روى اختيار و انتخاب فرمان داده، و