فصل سوم روش مكتب شيخ صدوق در تعليم عقايد و اصول دين‌

بزرگترين وظيفه پيغمبران اين بود كه مردم را بيك مبادى عالى روحى معتقد كنند و در نفوس آن‌ها ايمان بخدا و روز جزا و زندگانى پس از مرگ را پديد آورند و انصافا انجام اين وظيفه تا اندازه‌اى كه از پيغمبران و پيشوايان دين ثابت است بزرگترين كرامت و معجزه آن‌ها است زيرا با وسائل مادى و بتوسط زور و زر با بشر همه كارى مى‌شود پيش برد ولى توليد عقيده و ايمان در بشر كه اساس دعوت پيغمبران و امامان است كار بسيار دشوارى است خصوص نسبت بيك حقائق بلند و ناپيدائى كه دست حس از آن كوتاهست، شاهكار اسلام و عظمت پيغمبر اسلام اين بوده كه بيشتر از همه پيغمبران در مدت كمى مردان با عقيده و ايمان بسيارى تربيت كرد و روح ايمان را در آن‌ها دميد، براى تعليم ايمان و پرورش عقيده كه از هزارها سال مورد توجه خردمندان و حكما بوده است تشبثات بسيار و طرق عديده در جهان وجود داشته كه شعبه‌هاى مختلف فلسفه و تربيت روحى بر آن‌ها دور ميزند.

1- فلسفه مشاء كه مبنى بر استدلال و برهان منطقى است.

2- فلسفه اشراق كه مبنى بر رياضت و تهذيب باطن و درك مقام كشف و شهود است.

3- مسلك تصوف و عرفان كه مبنى بر ارتباط با قطب و استاد روحى و تربيت فكر و روشن كردن باطن است اين طريقه‌ها از چند قرن پيش از اسلام در سرزمين‌هاى مختلف هند و چين و يونان و ايران معمول بوده و در افكار مسلمانان هم تأثير بسزائى كرده و يكى از علل كلى و اساس اختلافات و دسته بنديهاى مذاهب اسلامى است ولى هيچ كدام از اينها بطور عموم در جامعه بكار نيفتاده و افراد معدودى هم كه پيرو آن گرديده‌اند بسر منزل مقصود حقيقى نرسيده‌اند.

اسلام براى تعليم عقيده و ايمان و تربيت روحى بشر زبانى ساده و شيرين و مفهوم عموم ابتكار كرد كه مصدر و مبدأ آن قرآن مجيد است سپس بيانات پيغمبر اسلام و امامان بر حق كه بعنوان خطبه و نشر احكام و دستورات اخلاقى صادر شده و در درجه دوم توضيحات كافيه و شرح و تحليل همان روش قرآن است؛ علماى بزرگ مذهب كه پس از غيبت امام عصر عجل اللَّه فرجه شيخ بزرگوار صدوق در رأس آنها واقعست اين روش قرآنى را در نظر گرفته و با همان بيان متين و استدلالات مؤثر و عمومى قرآن و اخبار صادره از پيغمبر و ائمه هدى مردم را براه حق دعوت كردند و در هر جا كه بيانى از قرآن و اخبار راجع باصول دين و مذهب و فروع احكام درست بود همان را بهترين روش و طريق استدلال و دعوت بدين دانسته و مورد استفاده قرار داده‌اند و از روش و استدلال متكلمين و حكماء براى تربيت روحى و تعليم عقيده و ايمان مفيدتر و كامل‌تر تشخيص داده، از اين رو نبايد ذكر آيات و اخبار راجع باصول دين را مورد انتقاد قرار داد و گفت كسى كه هنوز دين و مذهب را قبول ندارد چگونه مى‌شود بآيه قرآن يا خبر پيغمبر و امام در برابر او استدلال كرد زيرا آيات قرآن و اخبارى كه از پيغمبر و ائمه هدى در اين باره رسيده است شامل نكات استدلال و منطق عقلى است ولى بطور كامل و ساده و مفهوم و مؤثر كه در برابر هر نادانانى هم مى‌شود اظهار داشت نه پيرامون اصطلاحات منطقى و فلسفه رفته كه مردم عوام از استفاده آن بركنار باشند و نه نكات علمى و استدلال را از دست داده كه دانشمندان‌