و برنامه‌اى است بزرگ، و حقيقتى است فوق العاده، و واقعيتى است ملكوتى و عرشى.

توبه به اينكه انسان استغفراللهى بگويد و در باطن اندكى دچار حيا شود، و در جلوت يا خلوت اشكى بريزد حاصل نمى‌شود، زيرا بسيارند مردمى كه بدين صورت توبه مى‌كنند، ولى پس از اندك مدتى به همان گناهانى كه آلوده بودند باز مى‌گردند!

بازگشتن به گناه، بالاترين دليل اين معناست كه توبه‌ى حقيقى حاصل نشده، و بازگشت واقعى تحقق پيدا نكرده.

توبه و بازگشت واقعى، آنچنان مهم و باعظمت است كه قسمت عمده‌اى از آيات قرآن و معارف الهيه به آن اختصاص يافته است.

توبه‌ى حقيقى از ديدگاه امام على 7‌

امام به شخصى كه به عنوان توبه جمله‌ى‌ استغفر اللّه‌ را به زبان جارى كرد، فرمودند: مادر بر عزايت بگريد، مى‌دانى توبه چيست؟ توبه درجه‌ى عليّين است، و آن اسمى است واقع بر شش معنا:

1- پشيمانى بر آنچه كه گذشت‌

2- تصميم جدى بر بازنگشتن به گناه‌

3- ادا كردن حقوق مردم به مردم‌

4- اداى واجبات ضايع شده‌

5- آب كردن گوشتى كه بر گناه به بدن روييده تا جايى كه اثرى از آن گوشت بر استخوان نماند، و گوشت تازه در حال عبادت بين پوست و استخوان برويد.

6- چشاندن رنج طاعت به بدن، چنانكه لذت معصيت به آن چشانده شد،