[شد خر مهمان طعام ميهمان!]

275-

مأخذ آن حكايت ذيل است:

وَ كَانَ ابُو الْحَسَن الْعَلَّافُ وَالدُ ابى بَكْر بْن الْعَلَّاف الشَّاعر الْمُحَدِّث اكُولًا دَخَلَ يَوْماً عَلَى الْوَزير ابى بَكْرٍ مُحَمَّد بْن الْمُهَلَّبى فَامَر الْوَزيرُ انْ يُؤْخَذُ حمَارُهُ فَيُذْبَحُ وَ يُطْبَخُ بمَاءٍ وَ ملْحٍ ثُمَّ قَدَّمَ لَهُ عَلَى مَائدَة الْوَزير فَاكَلَ فَهُوَ يَظُنُّهُ لَحْمَ الْبَقَر وَ يَسْتَطيبُهُ حَتَّى اتَى عَلَيْه فَلَمَّا خَرَجَ ليَرْكبَ طَلَبَ الْحمَارَ فَقيلَ لَهُ فى جَوْفكَ‌[1]. شرح نهج البلاغة، ج 18، ص 401 و نظير آن حكايتى است كه در المستطرف ج 1 صفحه 164 نقل شده است.

وَ مَرَّ مَيْسَرةُ الْمَذْكُورُ يَوْماً بقَوْمٍ وَ هُوَ رَاكبُ حمَاره فَدَعَوْهُ للضِّيَافَة فَذُبحَ لَهُ حمَارُهُ وَ طَبَخُوهُ وَ قَدَّمُوهُ لَهُ فَاكَلَهُ كُلَّهُ فَلَمَّا اصْبَحَ طَلَبَ حمَارَهُ ليَرْكبَهُ فَقيلَ لَهُ هُوَ فى بَطْنُكَ‌[2].

[ص 51 قصص مثنوى‌]

[ «چون قضا آيد چه سود است احتياط»]

276-

مستند آن در ذيل شماره (97) ذكر شده است. [1]

______________________________ [1] مستفاد است از مضمون حديث ذيل:

عَنْ أَبي الْحَسَن الرّضَا 7 إنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إذَا أَرَادَ أَمْراً حَالَ بَيْنَ الْمَرْء وَ قَلْبه فَإذَا وَقَعَ الْقَدَرُ وَ نَفَذَ أَمْرُ اللَّه رَدَّ إلَى كُلّ ذي عَقْلٍ عَقْلَهُ.

امام رضا 7 مى‌فرمايد: هرگاه خداوند متعال براى كسى اراده امرى كند بين او و خواسته دلش حائل شود، و آنگاه كه مقدراتش انجام گرفت و امرش واقع شد عقل و خردش را به او باز گرداند. مشكاةالأنوار ص 249 الفصل الثاني في صفة العقل.

انَّ اللَّهَ اذَا ارَادَ انْفَاذَ أَمْرٍ سَلَبَ كُلَّ ذى لُبٍّ لُبَّهُ (1).

جامع صغير، ج 1، ص 66 و اين حديث بدين صورت هم روايت شده است:

اذَا أَرَادَ اللَّهُ انْفَاذَ قَضَائه وَ قَدَره سَلَبَ ذَوى الْعُقُول عُقُولَهُمْ حَتّى‌ يُنْفَذُ فيهمْ قَضَاؤُهُ وَ قَدَرُهُ فَاذَا مَضَى امْرُهُ رَدَّ الَيْهمْ عُقُولَهُمْ وَ وَقَعَت النَّدَامَةُ (2).

جامع صغير، ج 1، ص 17

انَّ اللَّهَ اذَا ارَادَ امْضَاءَ امْرٍ نَزَعَ عُقُولَ الرِّجَالَ حتّى يُمْضى امْرَهُ فَاذَا امْضَاهُ رَدَّ الَيْهمْ عُقُولَهُمْ وَ وَقَعَت النَّدَامَةُ

(3). جامع صغير، ج 1، ص 66 [ص 13 احاديث مثنوى‌] (1) وقتى خداوند اراده كرد كارى تحقق يابد عقل هر عاقلى را (موقتاً) از وى سلب مى‌كند. (تا مانع تحقق آن كار نشود).

(2) وقتى خداوند اراده كرد مشيّتش تحقق يابد عقل خردمندان را از آنان سلب مى‌كند. همين كه آن امر تحقق يافت عقلشان را به آنان باز مى‌گرداند. آن وقت است كه پشيمانى آنان را فرا مى‌گيرد.

(3) وقتى خدا اراده كرد كارى تحقق يابد عقل مردان را از آنان مى‌گيرد. همين كه آن امر متحقّق شد عقلشان را به آنان باز مى‌گرداند. آن وقت است كه پشيمانى آنان را فرا مى‌گيرد.

[1] - ابو الحسن علاف، پدر ابو بكر بن علاف شاعر محدث، از كسانى بود كه به پر خورى شهرت داشت. روزى به حضور ابو بكر محمد بن مهلبى وزير رسيد.

وزير دستور داد الاغ وى را ذبح كردند و همراه با آب و نمك پختند و بر سر سفره حاضر كردند. ابو الحسن همچنان مى‌خورد و به اين گمان كه گوشت گاو است، برايش لذت‌بخش بود. هنگام باز گشت مركبش را خواست، به وى گفتند مركبت هم اكنون در شكمت جاى دارد!

[2] - يك روز همين« ميسره» سوار بر الاغش بر قومى گذشت. او را به ضيافت فرا خواندند اما در غياب وى الاغش را ذبح كردند و پختند و با آن، از وى پذيرايى كردند. او طعام مفصلى خورد( و شب را آنجا ماند) فردا به عزم رفتن الاغش را طلبيد. گفتند هم اكنون الاغ در شكمت جاى دارد!