در آيه
تطهير نيز همسران پيامبر سبب نزول آيه شدند، اما جمله تطهير در شأن اهلبيت عليهم
السلام نازل شد. (معرفت، 1388 ش، ص 129) ابن كثير پس از نقل روايتى در زمينه نزول
آيه درباره همسران پيامبر، مىنويسد: «اگر مراد اين باشد كه همسران پيامبر سبب
نزول آيه هستند، سخن صحيحى است، اما اگر مقصود اين باشد كه مرادِ آيه (شأن نزول
آيه) تنها همسران پيامبر است، پذيرفتنى نيست.» (ابن كثير، 1419 ق، ج 6، ص 356)
برخى
با استناد به سياق، گفتهاند كه جمله تطهير در ميان آيههاى همسران پيامبر قرار
دارد و ساختار آيه حكم مىكند كه مخاطب آيه، همسران پيامبر صلى الله عليه و آله و
سلم باشند؛ به بيان ديگر، مخاطبِ جملههاى پيش و پس از جمله تطهير، همسران پيامبر
هستند. از اين رو، خطاب جمله تطهير نيز متوجه همان همسران است. (البيضاوى، بى تا ج
4، ص 374)
نخستين
ايراد بر اين سخن، تغيير نوع و لحن خطاب در آيه است كه شرح آن گذشت. بنابراين،
جمله تطهير نمىتواند بهطور دقيق، در سياق آيههاى مجاورش قرار گيرد. (معرفت،
1388 ش، ص 126) افزونبر اين، قرآن ساختارى گفتارى دارد كه از ويژگىهاى آن، آزادى
متكلم در تغيير خطاب يا لحن است. (نكونام، 1380 ش، ص 67) طبرسى در پاسخ به اشكال
سياق مىگويد: «هر كس با روش فصحا در سخنورى آشنا باشد، چنين چيزى (تغيير خطاب) را
انكار نمىكند؛ چراكه سخنوران از خطاب به غايب منتقل مىشوند و دوباره به خطاب باز
مىگردند. قرآن نيز اين روش را بسيار به كار برده است؛ چنانكه در كلام و اشعار
عرب به وفور ديده مىشود.» (طبرسى، 1372 ش، ج 8، ص 560)
درباره
فلسفه قرار گرفتن جمله تطهير در بين آيات مربوط به همسران پيامبر، پاسخهاى بسيارى
ارائه شده كه بهترين توجيه، معترضه بودنِ جمله تطهير است. گاه متكلم سخن خود را
قطع مىكند و در بين كلام خود، به مناسبت، جملهاى مىآورد كه بدون آن نيز كلام
كامل است. به چنين جملهاى، جمله معترضه گويند.
مناسبت
قرار گرفتن اين جمله معترضه در بين آيات همسران پيامبر اين است كه قرآن به همسران
پيامبر بگويد: شما در خانوادهاى قرار داريد كه گروهى از آنان معصوماند. از اين
رو، سزاوار است كه بيش از ديگران مراقب رفتار خود باشيد و فراموش نكنيد كه انتساب
به خانوادهاى كه پنج معصوم پاك در آن هستند، مسؤوليتهاى سنگينى را در پى دارد.
(مكارم شيرازى، 1374، ج 17، ص 259)