آيات
متشابه، آن دسته از آيات است كه براى يهوديان مشتبه و مبهم است، مانند حساب، جمل و
حروف مقطعه. مؤلف به عنوان تفسيرى ديگر، مراد از متشابه را آيات منسوخ مىداند.
(هود/ 1) بحث مهم ديگر دراين آيه عالمان به تأويل آيات متشابه است كه رابطه مستقيم
با نقش نحوى «واو» در آيه دارد. مؤلف علم به تأويل را با توجه به مستأنفه دانستن
«واو» مختص خداوند مىداند و مصداق «راسخان در علم» را عبدالله بن سلام و يارانش
معرفى مىكند. همچنين درباره وظيفه مؤمنان نسبت به آيات محكم و متشابه، برلزوم عمل
به محكمات و ايمان به متشابهات تاكيد مىكند.[1]
از
ديگر مباحث علوم قرآنى كه مفسران در توضيح و تبيين آياتى كه به حسب ظاهر، معناى آن
اشكال دارد، مطرح مىسازند و در تفسير الواضح بدان اشاره شده است، تقديم و تأخير
در آيات يا بخشهاى مختلف يك آيه است. (سيوطى، پيشين، ص 506- 501) در الواضح ذيل
برخى آيات بدون هيچگونه توضيحى و يا حتى معين كردن اينكه تقديم و تأخير در كدام
بخش آيه است، اين اصطلاح به كار رفته است. مثلًا در پايان آيه
فَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ
لِيُعَذِّبَهُمْ بِها فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ
كافِرُونَ (التوبه/ 55) مىنويسد: «مقدم و مؤخر»؛ و هيچ توضيحى داده نمىشود
كه مراد آن است كه «فى الحيوة الدنيا» را در معنا بايد پس از «اولادهم» بدانيم.
اما در برخى آيات مراد از تقديم و تأخير بيان شده است؛ مثلا در آيه
وَ إِنَّا أَوْ إِيَّاكُمْ لَعَلى هُدىً أَوْ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ
(سبأ/ 24) مىنويسد: و يقال: «انا معشرالمؤمنين لعلى هدى او اياكم يا اهل مكة فى
ضلال مبين فى كفر و خطاء بين، مقدم و مؤخر فى الكلام.» در برخى موارد بدون به كار
بردن اين اصطلاح در معنا و تفسير، تقديم و تأخير را رعايت كرده است، مثلَا در
تفسير آيه 43 آل عمران «واسجدى واركعى» مىنويسد: «معناه واركعى واسجدى.»[2]
از ديگر اصطلاحات علوم قرآنى كه تنها اشارهاى اجمالى در چند آيه بدان شده است،
اصطلاح عام و خاص است؛ مثلا ذيل آيه 1 سوره نساء بدون هيچ توضيحى مىنويسد: «يا
ايها الناس» عام و قد يكون خاصاً؛ اما ذيل آيه 1 سوره حج در توضيح همين خطاب
مىآورد: «خاص و عام و ههنا عام.»