3. ناسخ و منسوخ‌

مؤلف در چند مورد، از جمله در مقدمه كه تقسيمات دوگانه‌اى براى آيات قرآن ذكر كرده است، اصطلاح ناسخ و منسوخ را به كار برده است. (حجر/ 87 و اسراء/ 88) همچنين با توضيحى مختصر، آيات منسوخ را جزء آيات متشابه برشمرده است كه مدتى بدان‌ها عمل شده و بعد به حكم الهى نسخ شده‌اند. آياتى كه نسخ نشده‌اند و بدان‌ها عمل مى‌شود آيات محكم‌اند. (آل‌عمران/ 7) در بيان علت و حكمت نسخ مى‌نويسد: «عمل به آيات ناسخ آسان‌تر و فوايد آن بيشتر از آيات منسوخ است در عين حال ثواب و پاداش عمل به آن‌ها فرقى با آيات منسوخ ندارد» (بقره/ 106)

مؤلف هيچ اشاره‌اى به گونه‌هاى مختلف نسخ در باور اهل سنت نمى‌كند، (سيوطى، 1426، ص 517- 521) اما عبارات «فنسخ حبس المحصنه بالرجم» و «نسخ الحبس الآن بأية الرجم» ذيل آيات 15 و 19 سوره نساء نمايانگر پذيرش آيه رجم و در نتيجه نسخ تلاوت و بقاى حكم است. دينورى از نسخ تعريفى عام در ذهن داشته است و حتى آياتى را كه مشعر به مدت محدود حكم است، (همان، ص 519) منسوخ مى‌داند. او در اغلب موارد آيات ناسخ را با نام مثلًا آيه المواريث، آيه القتال، آيه السيف‌[1] مشخص مى‌كند و به ندرت بخشى از آيه ناسخ را مى‌آورد. (بقره/ 187)

نكته شايان توجه اين است كه او به منسوخ بودن آيه نجوى كه علما آن را مصداق نسخ حقيقى مى‌دانند، اشاره نمى‌كند. البته مؤلف با عبارت «فلم يتصدق منهم احد غير على بن ابى طالب» تصريح مى‌كند كه جز على عليه السلام كسى بدين آيه عمل نكرد. در مورد آيه 11 سوره ممتحنه نيز ادعاى اجماع در منسوخ بودن آيه مى‌كند.

4. محكم و متشابه و ساير مباحث علوم قرآنى‌

توضيح درباره محكم و متشابه در تفسير الواضح رابطه تنگاتنگى با مسأله ناسخ و منسوخ دارد. مؤلف در آيه 7 سوره آل عمران به طور موجز تعريفى از محكم و متشابه ارائه مى‌كند. بنابراين تعريف، آياتى كه مبيّن حلال و حرام است و نسخ نشده و بدان عمل مى‌شود، محكم‌اند و آيه‌ قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ‌ (انعام/ 151) نمونه‌اى از آيات محكم است.

[1] . ر. ك: ذيل البقره/ 180/ 215/ 219؛ يونس/ 108؛ الحجر/ 85؛ السبا/ 25.