يكى از عوامل پيدايش زندگى طبقاتى در جزيره عربستان، پديده رباخوارى بود. رباخواران كه از طبقه اشراف بودند، بدون هيچ تلاش، به ثروتى انبوه دست يافته بودند و فقراى جامعه با پرداخت سودهاى هنگفت، روزبه‌روز فقيرتر مى‌شدند. پرداخت سود هم قانونى جا افتاده شمرده مى‌شد كه دو طرف بر آن راضى بودند. خداوند آن‌ها را نكوهيد و فرمود: آنان اشتباه مى‌كنند كه ربا را مانند بيع مى‌پندارند؛ خداوند بيع را حلال و ربا را حرام نموده است.[1] (بقره/ 275) علامه طباطبايى در اين زمينه مى‌نويسد: «تحريم ربا و حلال بودن بيع علت دارد؛ حلال بودن بيع بدين‌روست كه هماهنگ با سنت، فطرت و خلقت است و تحريم ربا به اين علت است كه خارج از قوانين استوار زندگى و ناسازگار با ايمان به خدا و نيز يكى از مصاديق ظلم است.» (طباطبايى، 1417، ج 2، ص 416) برخى از قوانين قضايى نيز امضاى سيره عرفى زمان نزول است. (ايازى، 1380، ص 180). قضاوت بر اساس شهادت و لزوم عدالت براى شهادت، اصلى عقلايى است كه در عرف و سيره عقلاى روزگار نزول جريان داشت. اسلام نيز اين روش عرفى را تأييد كرد و آن را مبناى قضاوت قرار داد؛ به گونه‌اى كه حتى پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم بر اساس بينه و سوگند قضاوت مى‌كرد. (حرعاملى، 1412، ج 27، ص 232) قرآن بر مسأله شهادت تأكيد كرده و نسبت به عواقب خوددارى از آن، هشدار داده است:[2] «و چه كسى ستم‌كارتر است از آن كس كه گواهى و شهادت الهى را كه نزد اوست، كتمان مى‌كند؟ و خدا از اعمال شما غافل نيست.»

همچنين قرآن عدالت را در شاهد، شرط دانسته و درآيات متعددى شرط عدالت را در كنار شهادت آورده است؛ از جمله در طلاق، وجود دو شاهد عادل را ضرورى شمرده است: (طلاق/ 2)[3] «دو نفر عادل را از ميان خود گواه گيريد و گواهى را براى خدا به پا داريد. اين است اندرزى كه به آن كس كه به خدا و روز بازپسين ايمان دارد، داده مى‌شود. هر كس از خدا پروا كند، [خدا] براى او راه بيرون‌شدنى قرار مى‌دهد.» بنابراين، قرآن قوانين عقلايى و

[1] . قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا( بقره/ 275)

[2] . وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ كَتَمَ شَهادَةً عِنْدَهُ مِنَ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ( بقره/ 140)

[3] . فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ فارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُوا ذَوَيْ عَدْلٍ مِنْكُمْ وَ أَقِيمُوا الشَّهادَةَ لِلَّهِ ذلِكُمْ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً( طلاق/ 2)