از اين كلمه
در اصطلاح علوم قرآن- هنگام بحث از جمع قرآن- دو معنا به ذهن متبادر مىشود كه
البتّه نسبت به هر دو معنا نصوصى در قرآن كريم و روايات مىتوان يافت.
الف):
حفظ كردن و به خاطر سپردن قرآن، به همين مناسبت حافظان قرآن را «جُمّاع القرآن»
نيز مىگويند؛
ب):
جمع قرآن، يعنى نگارش و تأليف آنكه اين خود به چند شكل تصور مىشود:
1-
اينكه تمام قرآن نوشته شده باشد، بدون اين كه آيات و سور آن مرتب باشد. در اين
بحث اختلافى نيست.
2-
آيات سورههاى قرآن مرتب شده باشد، به تعبير ديگر ترتيب آيات فقط توقيفى باشد.
3-
ترتيب آيات و سورههاى قرآن رعايت شده باشد، يعنى ترتيب هر دو توقيفى و به دستور
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم باشد.
معناى
اول از جمع قرآن (حافظ قرآن) در زمان نبىأكرم قطعى است و هيچگونه شك و ترديدى در
آن راه ندارد، بلكه مورد اتّفاق جميع مسلمين بوده و كسى تا كنون مشاهده نشده كه
مخالف اين نكته باشد كه در زمان پيامبر عظيم الشأن اسلام صلى الله عليه و آله و
سلم حافظان قرآن وجود داشته است. (حجتى، 1376، ص 219)
ابن
نديم هم تحت عنوان «الجُّماع للقرآن على عهد النبى صلى الله عليه و آله و سلم» نام
تعدادى از حافظان قرآن را ذكر مىكند كه در رأس آنها أميرمؤمنان عليه السلام قرار
دارد. (همان، ص 220) در مورد نگارش قرآن به صورت نامرتّب و به عبارت ديگر به
اينصورت كه تنها آيات آن مرتّب باشد نيز بايد گفت با توجه به گواهى أسناد و شواهد
با ارزش و معتبر هيچ محقّق علوم قرآنى نسبت به آن ترديدى به خود راه نمىدهد؛
(سيوطى، 1363 ج 1، ص 121) امّا در مورد توقيفى بودن ترتيب سور قرآن اختلاف نظر
وجود دارد و نويسنده معتقد است كه قرآن كريم به شكل كنونى در زمان پيامبر تنظيم
شده است.»
أدلّه
مخالفان جمع قرآن در زمان پيامبر أكرم
1-
نزول تدريجى قرآن يكى از أدلّهاى كه مرحوم معرفت و ديگران ذكر كردهاند، اين است
كه از آنجا كه در زمان پيامبر هر لحظه احتمال نزول سورهها و آيههايى مىرفت،
بنابراين طبيعى است كه پس از يأس از نزول قرآن كه به پايان يافتن حيات پيامبر
وابسته بود سورههاى قرآن مرتّب شده باشد. (معرفت، 1379، ص 85 و ص 108 و حجتى،