بهره بگيرد. از اين رو، فرمان تدبر در آيات آن داده شده است. اگر مشتمل بر يك معنا مى‌بود، نيازى به تعقل و تفكر در آن نبود و مانند هر متنى آن را مى‌توانستيم بفهميم در حالى كه پيوسته در آيات قرآن انديشيده مى‌شود و نكات تازه از آن به دست مى‌آيد. مفسران در دوره‌هاى گوناگون به معارف بيشترى رسيده‌اند. براى همين برخى از محققان قايل هستند كه بايد هر ده سال يك تفسير جديدى براى قرآن نوشته شود. اين معنا در روايتى كه از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم نقل شده است، اين‌گونه آمده است: «ان للقرآن ظهراً و بطناً و لبطنه بطناً الى سبعه ابطن» «قرآن داراى ظاهر و باطن است و براى بطن هر آيه، بطنى ديگر تا هفت بطن است.» (ابن ابى جمهور، 1403 ق، ج 4، ص 107 و مجلسى، 1403، ج 89، ص 87) از امام على عليه السلام و امام حسين عليه السلام و امام صادق عليه السلام چنين نقل شده است: «كتاب الله- عز و جلّ- على اربعه اشياء: على العباره و الاشاره و اللطائف و الحقايق؛ فالعباره للعوام و الاشاره للخواص و اللطائف للاولياء و الحقايق للانبياء.» «كتاب خداى عزوجل بر چهار چيز است بر عبارات الفاظ و بر اشاره و لطائف و حقايق؛ عبارت آن، براى استفاده عوام، اشاره آن، براى استفاده خواص و لطائف آن براى استفاده اولياء و حقايق قرآن براى انبياء است.» (ابن ابى جمهور، 1403 ق، ج 4، ص 105 و مجلسى، 1403 ق، ج 92، ص 20 و فيض كاشانى، بى تا ج 1، ص 31) از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: «بر شما باد به قرآن ... و قرآن داراى ظاهر و باطن است، ظاهر قرآن حكم و باطن آن علم است. ظاهرش زيبا و باطن آن ژرف و عميق است.» (كلينى، 1405 ق، ج 22، ص 598)[1] در برخى از روايات به ذو وجوه بودن قرآن اشاره شده است. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم مى‌فرمايد: «قرآن رام و داراى وجوهى در معناست. آن را به بهترين وجه حمل كنيد.»[2] (سيوطى، 1403 ق، ج 4، ص 211 و طبرسى، بى تا ج 1، ص 40) مقصود از چند وجهى بودن قرآن اين است كه علاوه بر ظاهر آن، داراى ساحت‌هاى معنايى است كه مى‌توان همه آن‌ها را بر آن كلمه يا عبارت قرآنى، حمل نمود. از اين رو، در روايتى از امام على عليه السلام نقل شده است كه به ابن‌عباس، هنگام محاجّه با خوارج فرمود: «به قرآن با خوارج مناظره نكن، زيرا قرآن تفسيرهاى گوناگونى دارد.»[3] (نهج البلاغه، نامه 77 و مجلسى، بحارالانوار، ج 2، ص 245)

[1] .« فعليكم بالقرآن ... له ظهر و بطن فظاهره حكم و باطنه علم، ظاهره انيق و باطنه عميق»( براى ديدن روايات بطن قرآن رجوع كنيد به: كافى، ج 4، ص 549 و ج 1، ص 374)

[2] .« القرآن ذلول ذو وجوه فاحملوه على احسن الوجوه»

[3] .« لاتخاصمهم بالقرآن فان القرآن حمال ذو وجوه»