بررسى مسأله تشابه رخدادها در گذشته و حال‌

تشابه حوادث گذشته و حال به‌معناى تشابه در اصول فراگير حيات است، نه در شيوه‌هاى زندگى، كه بالطبع برحسب اختلاف جوامع بشرى در طول زمان، گوناگون است. بارى شيوه‌هاى زندگى همگام با شرايط و امكانات كه به تناسب اوضاع و احوال هر عصر و دوره دگرگون مى‌شود، تفاوت پيدا مى‌كند؛ اما اصول و مقتضيات حيات، مادامى كه طبق فطرت نخستين انسان و مقتضاى طبيعت ذاتى و اجتماعى او باشد اختلاف پيدا نمى‌كند؛ زيرا چنين طبيعتى با گذشت زمان تغيير نمى‌كند.

انسان با وجود فطرى خود ويژگى‌هايى ذاتى دارد كه از روز پا گذاشتن به عرصه حيات همراه اوست و تا زمانى كه حيات او در كره خاكى ادامه دارد از او جداناپذير است. مقصود از اين ذاتيات صفات و غرايزى است كه از ذات و فطرت آدمى نشأت يافته است و مادامى كه ذات و فطرت در مسير زندگى همگام با آدمى است همراه اوست.

انسان داراى غريزه حبّ ذات است. اين غريزه همواره انسان را به جلب آنچه به نفع ذات او و همگون با فطرت اوست برمى‌انگيزد و او را وا مى‌دارد تا هرچه را به ضرر ذات اوست و با طبيعت او ناهمگون است طرد نمايد. به اين دليل گفته مى‌شود: انسان بر جلب منفعت و دفع ضرر از خود، سرشته شده است. منشأ آن حبّ ذات است؛ چون انسان به ذات خود خواسته‌هاى نفس خود را به طرف خود جلب مى‌كند و از ناهمگونى‌هاى ذات خود مى‌گريزد.

اما از آنجا كه آدمى در حيات خود اجتماعى است، اين كشش ذاتى- در آنجا كه منافع به هم برخورد كرده و مصالح فردى و اجتماعى درهم تنيده مى‌شود- باعث رقابت آنها در جلب منفعت و دفع ضرر و در نهايت موجب برخورد و درگيرى مى‌شود. فلاسفه از اين مسأله به تنازع براى بقا ياد كرده‌اند.

از طرفى خداوند پيامبران را برانگيخت و شرايع را فرو فرستاد تا براى تصرفّات انسان حدود معقولى ترسيم كند و او را به سوى زندگى سعادتمندانه رهنمون گردد تا هركس به شرط آنكه مانع بهره بردن ديگران نشود از آنچه مى‌خواهد بهره برگيرد