ندارد. فرمود: ماه چند جزء از پرتو خورشيد را دارد؟ عرض كردم: اين را هم نمى‌دانم.

فرمود: راست گفتى. سپس فرمود: چگونه است كه دو لشكر به ستيز با يك ديگر روانه مى‌شوند، اين دسته منجّم و حسابگرى دارند و آن دسته نيز منجّم و حسابگر ديگرى دارند، اين يك براى قشون خود حساب مى‌كند كه پيروزى با اينهاست و آن يك براى سپاه خود حساب مى‌كند كه چيرگى از آن ايشان است، و سپس با هم جنگ مى‌كنند و يكى از آنها ديگرى را شكست مى‌دهد، پس نحسى باعث شكست كدام لشكر بوده است؟

گويد: عرض كردم: نه، بخدا اين را هم نمى‌دانم. فرمود: راست گفتى. اصل حساب درست است ولى اين نكته را نمى‌داند مگر كسى كه وضع ولادت همه خلق را بداند.

سخنرانى امير المؤمنين عليه السّلام در صفين در بيان حق واليان و رعايا بر يك ديگر

[550] جابر از امام باقر عليه السّلام روايت كرده كه فرمود: امير مؤمنان عليه السّلام در صفّين براى مردم خطبه خواند و در آن خطبه حمد و ثناى خداى را به جاى آورد و بر محمّد صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم پيامبر او درود فرستاد. سپس فرمود:

امّا بعد، براستى خداوند متعال براى من بر شما حقّى قرار داده به سبب سرپرستى من در كار شما و به سبب درجه و منزلتى كه در ميان شما به من بخشيده، و شما نيز به گردن من نظير همان حقّى را داريد كه من بر شما دارم، و حق در مقام توصيف از همه چيز زيباتر و در مقام انصاف گويى از همه چيز فراختر است. به سود كسى جريان نيابد جز آنكه به زيانش هم باشد، و به زيان كسى هم نگردد جز آنكه به سودش هم باشد، و اگر براى كسى ممكن بود كه حق تنها به سود او باشد و به زيانش نباشد اين بخداوند عزّ و جلّ اختصاص دارد نه خلق او، زيرا اوست كه بر بندگان خودش همه گونه قدرت و توانايى دارد، و هر گونه مقدّرات خود را بچرخاند به حق و عدالت رفتار كرده است، ولى خدا هم حقّ خود را بر مردم همين مقرّر كرده كه او را پيروى كنند و كفّاره و جبران طاعت آنان را به پاداش نيك بر خود مقرّر داشته از راه تفضّل و بخشش و توسعه بخشى، بدان چه او بيش از آنها اهل و شايسته آن است. سپس از حقوق خود شمرده آن حقوقى را كه براى مردم بر يك ديگر