فرض كرده و آنها را در برابر همديگر رو در رو قرار داده و برخى، بعضى را واجب گرداند و برخى لازم نيايد جزء در برابر بعضى ديگر.

بزرگترين اين حقوق واجب خداوند تبارك و تعالى، حقّ والى و زمامدار است بر رعيت، و حقّ رعيت است بر والى، و اين چيزى است كه خداى عزّ و جلّ براى نفع دو طرف آن را مقرّر ساخته و آن را مايه نظام الفت آنان، و وسيله عزّت دينشان و پايدارى سنّتهاى حق در ميان آنها قرار داده. پس رعيت صلاح نيابد مگر به صلاح يافتن واليان و زمامداران، و واليان نيز صلاح نيابند جز با راستى و درستى رعيت، پس هر گاه رعيت، حقّ والى را به جا آورد و والى حقّ رعيت را پرداخت حقّ در ميان ايشان استوار گردد، و روشهاى ديانت ميان آنها برپا شود، و نشانه‌هاى عدل و داد و سنّتها و روشهاى عدالت جارى شود و در نتيجه، روزگار بهبود يابد و زندگى خوش گردد و اميد به بقا و پايندگى آن دولت باشد و آز دشمنان به نوميدى بدل گردد، در حالى كه اگر رعيت بر والى و زمامدار خود چيرگى يابد و والى بر رعيت ستم ورزد، در اين هنگام اختلاف كلمه پيدا شود و طمعهاى ناحق رخ بنمايد و تبهكارى در دين فزونى گيرد و عمل به مقرّرات كنار نهاده شود و احكام دين تعطيل مى‌شود و امراض روحى رو به فراوانى نهد، و از تعطيل شدن حدود مهمّ، و از باطل بزرگى كه در جامعه بنيان گرفته است هراسى به دل راه ندهند. و در اين هنگام است كه نيكان ذليل شوند و انسانهاى شرور ارجمندى يابند و شهرها به ويرانى كشيده شود و كيفرهاى خداوند عزّ و جلّ بر بنده‌ها گران شود.

پس اى مردم! بشتابيد و گرد آييد بر همكارى در فرمان بردن از خداوند عزّ و جلّ و پايدارى در عدالت و وفادارى به پيمان او. همه حقوق او را عادلانه ادا كنيد، زيرا بندگان خدا به چيزى محتاجتر نيستند از اينكه در اين مهمّ، خيرخواه هم باشند و با هم به نيكى هميارى كنند، و كسى نيست كه به هر اندازه هم در تحصيل خشنودى خدا آزمند باشد و در عمل زياد سعى و كوشش كند بتواند بحقيقت آنچه خدا از حق به اهلش عطا كرده برسد، ولى از حقوق واجب خداى عزّ و جلّ بر بندگانش اين است كه به مقدار وسع خود براى او خيرخواهى كنند و براى برپا داشتن حق در ميان خود هميارى كنند. هيچ مردى نيست كه‌