8. تدبير جانشينى‌

رهبران اجتماعى، به خصوص مبتكران نظام‌هاى سياسى، با مشخص كردن تكليف جانشينى پس از خود، سعى مى‌كنند از دستاوردهاى تلاش و پشتكار خود و ياورانشان، محافظت نمايند. پيامبران الهى نيز از اين قاعده مستثنى نيستند با اين تفاوت كه آنان نه تنها به حكم عقل كه با فرمان الهى موظف به تعيين وصى و جانشين براى تداوم نهضت و رسالت‌اند؛ همان‌طور كه موسى عليه السّلام برادرش هارون را به جانشينى خود برگزيد، پيامبر گرامى اسلام نيز به امر خداوند تكليف رهبرى امت را پس از خود، مشخص نموده، در مقاطع مختلف بدان تأكيد و اشاره نمودند كه مى‌توان به جلسه دعوت رسمى از خويشاوندان‌[1] در سال‌هاى آغازين بعثت، تا واقعه‌ى غدير خم را از نمونه‌هاى آشكار اهتمام آن حضرت، بر تعيين جانشين خود دانست؛ چنانچه روايت خطبه‌ى ايشان در هنگام بازگشت از آخرين حج، در مكانى به نام غدير خم، نزد شيعه و سنى از جمله سندهاى متواتر و مسلم است. پيامبر خدا در آن خطابه، على عليه السّلام را به جانشينى خود و امامت امت برگزيد و از همگان به روشنى و صراحت اعتراف گرفت‌[2].

از مجموع مباحث فوق، اين نتيجه‌ى مهم در انديشه‌ى سياسى اسلام به دست مى‌آيد كه پيامبر عظيم الشأن اصول سياست، را در نظام سياسى با جانمايه و منشأ دينى و اسلامى طراحى نمود؛ به شكلى كه امتزاج سياست و دين، در تمامى حركات و موضع‌گيرى‌هاى پيامبر، به ويژه در امر حكومت و تدبير جامعه مشهود است.

ب. نظام خلافت‌

پس از رحلت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و اله و سلم حوادث شگفت‌انگيز و پيش‌بينى نشده‌اى در جهان اسلام رخ داد و ترفندهاى برخى از خواص و بى‌اعتنايى عوام به سفارشات رسول خدا، رهبرى جامعه را از مسير اصلى خود منحرف نمود؛ چنانچه آنها با تمسك به بهانه‌هاى واهى؛ چون: جوانى و كم‌تجربگى على عليه السّلام و نيز تحريك ذائقه رياست‌طلبى سران قبايل‌

[1] - تفسير طبرسى؛ ج 19؛ ص 75.

[2] - رجوع كنيد به: متن كامل و ترجمه‌ى حديث غدير، در كتاب« منشور ولايت»، ترجمه‌ى دكتر على اكبر صادقى، صص 100- 96.