پرمحتوايش و سطحى كردن آن است. خطر اين امر است كه دين در قالب يك ايدئولوژى، كه تاريخ مصرف خاصّى داشته و بعد از سپرى شدن دوران بهره‌مندى، مندرس شود، درآيد.[1] آيا واقعا گستردگى و جاودانگى دين با فهم و درك آموزه‌هايى كه بتوان در پرتو آن‌ها مشكلات اجتماعى بشر را تدبير كرد، منافات دارد؟ مگر نه اين است كه به گواه تاريخ، هماره دين در حيات انسان، نقش‌هاى كاربردى سازنده‌اى داشته است و در ادوار مختلف، عالمان دينى با الهام از آموزه‌هاى دين، جامعه را از خطر سقوط و از هم پاشيدگى حراست كرده‌اند؟ آيا تطبيق اصول كلّى دين بر مصاديق و استخراج احكام جزئى از آن اصول، به معناى باطل شدن آن كليّات و جاى‌گزين كردن دستورهاى مصداقى است، تا در نتيجه منحصر شدن دين به اين احكام جزئى و سپس دگرگون شدن شرايط و مقتضيات اجتماعى بشر، دين كارآيى خود را از دست بدهد!

بنابراين به صحنه آمدن دين و بيرون آوردن اسلام از زاويه عزلت هرگز به مفهوم سطحى كردن آن نيست.

3. مدّعيان فهم‌ناپذيرى و عدم امكان پردازش قوانين دينى براى تدبير اجتماع مى‌گويند: ما وقتى به اصلى‌ترين منع تحريف‌ناپذير اسلام مراجعه مى‌كنيم، هرگز يك دستگاه مدوّن فكرى كه بتوان از آن نظام اجتماعى استخراج كرد، نم‌يابيم؛ آيات قرآنى در هاله‌اى از مفاهيم عميق و تودرتو، پيچيده شده است. ازاين‌رو سراغ دين رفتن نمى‌تواند ارزش كاربردى براى تدبير اجتماع داشته باشد.[2]

[1] -« چگونه مى‌توان اين اعماق دست نيافتنى را چندان كم عمق كرد كه در چند اصل سطحى بگنجد؟ ايدئولوژيك كردن دين حيرت‌زايى، حكمت‌آفرينى و عمق را از دين مى‌گيرد. ايدئولوژى، جامه‌اى است كه به قامت جامعه خاصّى دوخته مى‌شود، ايدئولوژيك كردن دين، حداكثر مى‌تواند دين را به صورت جامه و قبايى درآورد كه به تن عدّه خاصّى در دوران خاصّى بخورد». مجله كيان، عبد الكريم سروش، س 3، ش 14، ص 10- 11.

[2] -« كتب دينى و مهم‌تر از همه كتاب آسمانى دين ما، يعنى قرآن، كتبى نامدوّن‌اند. كتاب دينى الگوى دين است و اين-- نامدوّن بودن حكايت از آن مى‌باشد كه دين را هيچ‌گاه، به قالب ويژه اى نمى‌توان ريخت و همين عدم تدوين، سرچشمه تأمّلات بسيار و استنباطات فراوان است ... تودرتو بودن انسان و جهان، اقتضاد مى‌كند كه مكتب الهى تو برتو و پرعمق و پرلايه باشد. رازآلود بودن دين، همين است». همان، ص 10.