چيز را بزند. اين نقشه آنها بود. نتيجه چه شد؟ نتيجه اين شد كه در يك دوره‌ى نسبتاً طولانى، در دانشگاه ما اشخاصى تربيت شدند كه كشور و ملّت ايران، از علم آنها هيچ استفاده‌اى نكردند. نشانه استفاده نكردن از آنها را هم عرض مى‌كنم.

گذشته‌ى علمى دانشگاه‌

امروز ده‌ها سال- شصت، هفتاد سال از آغاز به‌وجود آمدن بساط دانش جديد در اين كشور مى‌گذرد. غير از چند سالِ پس از پيروزى انقلاب كه يك حركت حقيقى در راه تكيه به تحقيقات ايرانى انجام گرفته است، در گذشته، حقيقتاً كار قابل توجّهى انجام نگرفته است. كدام اختراع مهم، كدام كشف بزرگ، كدام قطع وابستگى به بيگانه از سوى دانشگاه دوران رضاخان و پسر رضاخان انجام گرفت؟ در آن دوران، دانشگاه روزبه‌روز، كشور را به خارج وابسته‌تر مى‌كرد. البتّه تقصيرِ جوانهاى دانشجو هم نبود. من به عنوان آدمى كه از نزديك قضاياى آن روز را در مقابل چشم داشته است، شهادت مى‌دهم. جوانهاى دانشجوى آن روز ما، خودشان هيچ تقصيرى نداشتند. محيطى درست كرده بودند كه در آن كار علمى اصيل، امكان نداشت. در اين اواخر، چنان فرهنگ غربى و غربى‌ها- بخصوص امريكا- را در چشم اين جوان، بزرگ و موضع و موقع آن را دست نيافتنى كرده بودند كه جوان مسلمان دانشجوى ما به هر جا هم مى‌رسيد، اصلا فكر نمى‌كرد كه ممكن است اين فاصله ژرف علمى را كسى طى كند و به آنجاها برسد! اصلا فكرش را نمى‌كرد. لذا تلاشى هم انجام نمى‌گرفت. نهايت پرواز علمى يك درس خوانده و تحصيلكرده، اين بود كه بتواند از آنچه غربى‌ها توليد كرده و ساخته‌اند، استفاده كند؛ همين. آنها چيزى بسازند و اين بتواند از آن استفاده كند. من مكرّر گفته‌ام كه حتّى اجازه‌ى تعمير بعضى از ماشين‌ها و دستگاه‌هاى جديد ساختِ خارج را كه به ايران آورده مى‌شد، به مهندسين و تكنسين‌ها و كاركنان ايرانى نمى‌دادند. مى‌گفتند شما حق نداريد به اين وسائل دست بزنيد. هواپيماى مدرن را به ارتش ايران مى‌فروختند؛ شرطش اين بود كه همافر و افسر فنّى ايرانى، به اين دستگاه نزديك نشود! هر وقت خراب شد، آن مجموعه قطعاتى را كه مثلا پانصد قطعه ابزار در آن است، جدا كنند و به خارج بفرستند؛ يعنى تمام مجموعه را سوار طياره كنند و ببرند آنجا تعمير كنند و برگردانند! اجازه نمى‌دادند كه در اينجا به آن مجموعه دست بزنند. حتى در ادبيات، كارى كردند كه اديب ايرانى براى ادبيات فارسى هم چشمش را