علمى، بسيار بالا و بسيار عميق است؛ اما اين كار علمى در خدمت جنبه‌هاى ارزشى جامعه و در خدمت دين و اخلاق است. كار علمىِ جريان ديگر- دانشگاه- در خدمت نيازهاى جامعه است. يك جامعه كه نمى‌تواند بدون علم و صنعت و بدون پيشرفتها و تازه‌هاى كشف شده در ميدان معرفت علمى، زندگى كند. بشر به علم و عالم همان قدر نياز دارد كه به ضروريات درجه يك زندگى‌اش محتاج است. علوم مختلف- چه علوم محض و چه علوم كاربردى در زندگى؛ مثل پزشكى، مسائل فنى، بقيه رشته‌هاى گوناگون علوم و حتّى زمينه‌هاى هنر و ادبيات- همه، وسائل و ابزارهاى زندگىِ انسانند. زندگىِ يك جامعه‌ى بدون علم، زندگىِ تلخ و سست و همراه با بدبختى و ناكامى است. جريان دوم هم براى تأمين نيازهاى ضرورى زندگى كار مى‌كند. اين دو جريان علمى- دانشگاه و حوزه- بسيار لازمند. هر كدام اگر تنها خودشان باشند، يك ستون از دو ستون اصلىِ پيكر جامعه، خراب و ويران است. اگر فرض كنيم حوزه باشد و دانشگاه نباشد، نتيجه چيست؟ نتيجه، گرفتارى و عقب‌ماندگىِ ملّت و كشور ايران و نهايتاً، تسلّط دشمن بر اين كشور به بهانه علم است. نتيجه اين است؛ زيرا وقتى كشورى فاقد دانش، صنعت، ابزارهاى فنّى و روش‌هاى مدرن زندگى بود، كشورِ ديگرى كه از اين روش‌ها برخوردار است، مى‌آيد و آنها را به اين كشور مى‌فروشد. امّا به چه قيمتى؟ به هر قيمتى خودش خواست؛ به قيمت تمام ثروت مادّى كشور خريدار. مى‌گويد شما منابع زيرزمينى‌تان را به من بدهيد تا من هم به شما محصولات صنعتى‌ام را بدهم. اين هم، تا حدودى چاره ندارد. همين كارى است كه در زمان رژيم پهلوى انجام گرفت. در زمان پهلوى چه شد؟ در مقابل چه چيزى، محصولات صنعتى غرب را داخل اين كشور كردند؟ در مقابل نفت. با نفت،

سرمايه‌گذارى علمى نكردند كه مقدارى پول خرج كنند و لااقل اگر امروز محتاج بيگانه‌ها هستند، فردا ديگر محتاج نباشند. اين كار را نكردند. ايران، بى حساب و كتاب پول خود را به حساب غرب ريخت، تا غرب محصولاتش را- آن هم باز با گزينش و دلّال بازى‌هاى خود- در بازارهاى ايران بريزد. لذا جامعه‌ى ايران به جامعه‌اى وابسته و بدون علم تبديل شد كه در آن براى يك عالم و دانشمند و محققّ هم، ميدان كار پيدا نمى‌شد. اين، وضع جامعه‌اى است كه علم ندارد؛ ولو فرض كنيم حوزه‌ى علمّيه داشته باشد. حال بماند كه در آن رژيم، هم حوزه‌ها را خراب كردند و هم دانشگاه‌ها را.

علم و معنويت‌