كنند، دين را از محيط دانشگاه حذف كردند. راه پيدا كردن اين سلطه اين بود كه دين را حذف كنند. اهل دين و علماى دين را حذف كنند. يا اگر به كل از بين نمى‌برند، آن را به صورتهاى بى‌جانى تبديل كنند. اين، كارى بود كه از همان اوانى كه اشاره كردم- تقريباً از همان صدوپنجاه سال پيش؛ در اواخر حكومت ناصرالدين شاه- دنبال شده است. حالا علما هم باشند براى وقتهايى كه شايد وجودشان لازم باشد و ازشان استفاده كنيم! اما بدون روح و معناى عالم دين، اين را مى‌خواستند.

آرزوى دشمن در دانشگاه‌

البته رضاخان آمد قلدرى كرد، بى‌عقلى كرد، همان ظاهرش را هم خواست در سطح جامعه و بخصوص در محيطهاى علمى حذف كند. نيت اين بود. لذا در محيطهاى دانشگاهى ما، دين يك چيز بيگانه شد. دانشگاه ما را اين‌جور ساختند. يك چيز بيگانه؛ چرا؟ هدف بسيار روشن بود. برنامه بسيار زيركانه‌اى بود. براى اينكه اگر دين در دانشگاه نباشد، آن كسانى كه در اين فضا پرورش پيدا مى‌كنند، در آينده همان سردمداران و سررشته‌داران زندگى هستند، كه بى‌دين شده‌اند و به سهولت جامعه را به سمت بى‌دينى خواهند كشاند. اين، هدفى بود كه دنبال شد؛ و انصافاً هم، تا مدتى و در برهه طولانى‌اى از زمان، موفق شدند. محيط دانشگاه را محيط بيگانه از دين كردند.

البته نمى‌توانستند دانشگاه را از انسانهاى متدين، به كلى خالى كنند. اين، روشن است. بالاخره جوانهاى اين مملكت، بچه‌هاى خانواده‌هاى متدين بودند و به دانشگاه مى‌آمدند. عده‌اى، البته، از دين خارج، يا به آنْ بى‌اعتنا يا سرد مى‌شدند. اما عده‌اى هم متدين مى‌ماندند. همان زمان هم داشتيم. پس، معنايش اين نيست كه در دانشگاه، آدم متدين نبود. بلكه معنايش اين است كه در دانشگاه، آن آدم متدين، غريب بود. همان دختر متدينى كه مى‌خواست دين و حجاب خود را نگهدارد، در دانشگاه كشور اسلامى و مسلمان- كشور ايران- در آن زمان، غريب بود. پسر دانشجوى متدين هم غريب بود. استاد متدين هم غريب بود. روال عمومى دانشگاه، هيچ‌گونه كمكى به او نمى‌كرد. بلكه در موارد بسيارى، معارضه و اصطكاك هم با او درست مى‌كرد. اما اگر دانشجو يا استاد، بى‌دين و لاابالى بود، روال عمومى دانشگاه با او هيچ‌گونه اصطكاكى نداشت. به او ميدان داده مى‌شد.

ثمره‌ى وحدت‌