ايران و اروپا و نقش روزنامه‌هايى مانند قانون، ثريا و پرورش كه برخى در داخل و بعضى در خارج منتشر، و وارد كشور مى‌شدند و از اداره امور كشور شكايت داشتند اشاره كرد. البته روزنامه اختر نسبتاً معتدل بود.[1]

2. به‌جهت سياسى، نتايج حركتِ موفق قيام تنباكو، نگرانى و نفرت مردم از چگونگى اداره كشور، ظلم و جور عمال حكومت، شكست ايران در جنگ روسيه و تحميل كاپيتولاسيون به كشور، ازدست‌رفتن قسمت‌هاى زيادى از خاك ايران در شمال و شرق، امتيازات روس‌ها و انگليسى‌ها، شكست روسيه از ژاپن و ريختن ترس مردم از مداخله احتمالى روس‌ها، درصورت اقدام عليه حكومت قاجار- كه در اين زمان روس‌ها حامى‌اش بودند- و نهايتاً ضعف قدرت مركزى- كه جولان قبايل مسلح را در كشور درپى داشت- حائز اهميت است.

3. بعضى عوامل اقتصادى وقوع انقلاب مشروطه عبارت‌اند از: فشار شديد مالياتى (دريافت حدود 40 نوع ماليات از دهقانان)، امتيازات اقتصادى روس‌ها و انگليسى‌ها، اعمال تبعيض مالياتى و گمركى به تجار و توليدكنندگان ايرانى مقابل خارجيان، مسافرت‌هاى زائد و پرخرج شاه و صدراعظم به اروپا و گرفتن قرض‌هاى اسارت‌بار از روسيه و انگليس توسط حكومت و درباريان.

دو. چگونگى آغاز و انجام قيام‌

مظفرالدين ميرزا كه پس از كشته‌شدن پدرش ناصرالدين‌شاه، به سلطنت رسيد، فردى بيمار بود. وى امين‌السطان را كه عامه مردم از او متنفر بودند، بركنار، و امين‌الدوله را به‌جاى او منصوب كرد. شاه كه به‌دليل پرداخت حقوق حرم‌سراى پدرش و پاسخ مثبت به درخواست‌هاى مالى پياپى درباريان و تأمين هزينه مسافرت خود به چشمه‌هاى آب گرم اروپا، به توصيه پزشكان، به پول نياز داشت، امين‌الدوله، صدراعظم وقت را كه در كسب يك وام‌

[1]. بعضى از نويسندگان بر نقش روزنامه‌ها در وقوع انقلاب مشروطه اغراق نموده‌اند. به‌عنوان مثال، ادوارد براون گفته است: روزنامه‌ها انقلاب فكرى عظيمى در ميان جوانان پديد آوردند و بيشترِ تأثير نهضت انقلابى به آنها اختصاص مى‌يابد.