و واقعى وارد خودآگاهى مردم شد. يعنى به مردم گفته شد، اسلام دين عدالت است، اسلام با تبعيض‌هاى طبقاتى مخالف است، اسلام دين حريت و آزادى است. به‌اين‌ترتيب، علاوه بر معنويت، آرمان‌ها و مفاهيم ديگر نظير برابرى، آزادى‌خواهى و عدالت، رنگ اسلامى به خود گرفته، و در ذهن مردم جايگزين شد. درست به‌دليل جايگزينى اين مفاهيم در ذهن توده بود كه نهضت اخير ما، نهضتى شامل و همه‌گير شد ... اين نهضت هم روستايى بود هم شهرى. شهرى و روستايى، محروم و ثروتمند، كارگر و كشاورز، بازارى و غيربازارى، روشنفكر و عامى، همه و همه، در اين نهضت شركت كرده بودند و اين به‌دليل اسلامى بودن نهضت بود كه همه گروه‌هاى مختلف در يك مسير و يك صف قرار گرفتند ... بالاتر از اين، ايجاد هماهنگى، نهضت ما توانست موفقيت بسيار بزرگ ديگرى كسب بكند و آن از بين بردن خودباختگى ملت ما در برابر غرب به‌معنى اعم آن، يعنى بلوك غرب و شرق بود. نهضت ما توانست به مردم بگويد كه شما خود، يك مكتب و يك فكر مستقل داريد، خود مى‌توانيد بر روى پاى خود بايستيد و تنها به خود اتكا داشته باشيد.[1]

به نظر ايشان، در ايران انقلاب نوظهورى رخ داد كه خاستگاه آن مسجد بود. راه‌هاى بررسى و شناخت اين انقلاب عبارت‌اند از:

1. كيفيت رهبرى انقلاب‌

واقعيت اين است كه گروه‌هاى زيادى كوشيدند رهبرى نهضت را بر عهده گيرند، ولى موفقيتى كسب نكردند و رهبر، خودبه‌خود، انتخاب شد. چه شد كه جامعه، امام خمينى را به رهبرى برگزيد؟ امام خمينى ازآن‌رو رهبر بلامعارض انقلاب شد كه افزون‌بر داشتن شرايط و مزاياى يك رهبر، مانند صداقت، شجاعت، روشن‌بينى و قاطعيت، به جهت فكرى و روحى، در مسير نيازهاى مردم ايران قرار داشت.

شهيد مطهرى دراين‌باره مى‌گويد:

اگر امام عنوان پيشوايى مذهبى و اسلامى را نمى‌داشت و اگر مردم ايران در

[1]. مطهرى، پيرامون انقلاب اسلامى، ص 36- 31.