2. نقاط افتراق‌

امام خمينى (قدس سره) با تأكيد بر ماهيت معنوى انقلاب اسلامى‌[1] و تأثيرپذيرى آن از شرايط داخلى‌و نقش روحانيت در انقلاب و خاستگاه مردمى آن،[2] سركوب انقلابى‌ها توسط حكومت و خردشدن حكومت مقابل اراده مردم‌[3] را از عوامل اصلى وقوع و پيروزى انقلاب اسلامى ايران دانسته‌اند.[4]

با بررسى مجموع آراى تعدادى از نظريه‌پردازان مزبور درمى‌يابيم كه آنان به ويژگى اعتقادى و دينى‌بودن انقلاب اسلامى، نه به‌منزله عامل اصلى، بلكه در كنار عوامل ديگر، يا به‌منزله عامل درجه دوم، اشاره كرده‌اند. اين امر درباره ديدگاه‌هاى كسانى مانند فرد هاليدى، تدا اسكاچپول، جان فوران و نيكى كدى درست است. اما نويسندگانى مانند حامد الگار، آصف‌حسين و ميشل‌فوكو به عوامل فرهنگى اصالت داده و در نقطه مقابل آراى اين افراد قرار مى‌گيرند.

ب) آيت‌الله استاد مرتضى مطهرى (رحمة الله)

ديدگاه‌ها و نوشته‌هاى استاد مطهرى درباره انقلاب اسلامى ايران را نيز مى‌توان در گروه نوشته‌هاى فرهنگى قرار داد.

[1]. مقابل كسانى كه تنها اهداف مادى را براى انقلاب مطرح ساخته‌اند، مانند فرد هاليدى، تدا اسكاچپول، ايرواند آبراهاميان، ميشل فيشر و نيكى كدى.

[2]. مقابل كسانى كه وقوع انقلاب اسلامى را به شرايط بيرونى مانند فشارهاى اقتصادى نظام سرمايه‌دارى جهانى يا رقابت‌هاى بين‌المللى نسبت مى‌دهند، نظير جان فوران، تدا اسكاچپول، مارك گازيوروسكى و فرد هاليدى.

[3]. مقابل كسانى مانند ماروين زونيس، كه فقدان اراده سركوبى در حكومت را عامل انقلاب دانسته‌اند. درحقيقت انقلاب آن‌قدر قدرتمند بود كه توانست در اهرم‌هاى قدرت رژيم شاه ازجمله نيروهاى مسلح نفوذ نموده، آنان را از رژيم دور و به انقلابى‌ها نزديك سازد. به عبارت ديگر، همان‌گونه كه در عمل ديده شد رژيم شاه براى برقرارى آرامش از كشتن انقلابى‌ها ابايى نداشت- ازجمله كشتار 17 شهريور- اماآرام‌آرام ابزارهاى خود را از دست داد.

[4]. دهشيرى، درآمدى بر نظريه سياسى امام خمينى، ص 299- 288.