1. همراهى مردمى كاملًا مذهبى و معتقد با انقلاب كه در تاريخ معاصر كشور، بارها، به درخواست علماى مذهبى، براى آمدن به صحنه، پاسخ مثبت داده‌اند؛

2. همراهى بيشتر مردم و طبقات مختلف، نه يك يا دو طبقه يا قشر خاص، با انقلاب. اين امر تنها زمانى اتفاق مى‌افتد كه يك ايدئولوژى فراگير و مشترك ميان طبقات و قشرهاى مختلف اجتماعى گسترش يابد؛

3. نقش نمادها و الگوهاى فرهنگى و روزهاى تاريخى تاسوعا، عاشورا، عيد فطر و غيره در بسيج انقلابى نخبگان و توده‌ها و پيشبرد انقلاب.

به‌جز روش‌هاى مرسوم در شناخت ماهيت يك انقلاب- كه در اينجا آمد- در بسيارى از مواقع نوع حكومت پس از انقلاب و تحولاتى كه اتفاق مى‌افتد نيز گوياست. استقبال بى‌نظير مردم ايران از ورود امام خمينى به ميهن و رأى بيش از 98 درصدى كليه كسانى كه در سال 58 حق رأى داشتند، به تشكيل نظام جمهورى اسلامى و حتى شركت و حضور بسيار گسترده و بى‌سابقه مردم در مراسم خاك‌سپارى امام خمينى (قدس سره) در سال 1368، گوياى نقش برتر عوامل فرهنگى در وقوع، پيروزى و تداوم انقلاب اسلامى ايران است.

افزون‌براين، به گفته ماكس وبر، جامعه‌شناس معاصر، براى اينكه بدانيم يك عامل ويژه در وقوع پديده‌اى اجتماعى تا چه اندازه نقش داشته است، بايد لحظه‌اى فكر كنيم كه اگر آن عامل نمى‌بود، وضع چگونه مى‌شد و آيا آن پديده رخ مى‌داد؟[1]

درباره وقوع انقلاب اسلامى مى‌توان گفت، اگر نقش عوامل متعدد فرهنگى، ازجمله نقش رهبرى حضرت امام (قدس سره) نبود، هيچ نيرويى توان مقابله با رژيم شاه را نداشت؛ رژيمى كه امكانات و عواملى چون حمايت خارجى، پول نفت، نيروهاى نظامى قوى و قدرت زياد سركوب مخالفين از طريق ساواك و گاردها را در اختيار داشت.

اگر چنين است، بايد به نوشته‌هاى غربيان و نويسندگان غرب‌محور درباره انقلاب اسلامى- كه اساساً به تحليل‌هاى اجتماعى، اقتصادى، سياسى يا روان‌شناختى مى‌پردازند- با ديده ترديد نگريست و بر نقش عوامل فرهنگى توجه و تأكيد كرد.

[1]. كوزر، زندگى و انديشه بزرگان جامعه‌شناسى، ص 309.