در راستاى تأكيد بر نقش محورى و بارز عوامل فرهنگى در وقوع انقلاب اسلامى، مباحث بعدى به چهار موضوع ماهيت انقلاب اسلامى و راه‌هاى شناخت آن، نارسايى عمده در بحث‌هاى نظرى درباره انقلاب، غافل‌گيرى نويسندگان از پيشگويى وقوع انقلاب اسلامى و علل آن، و فراوانى نوشته‌ها درباره انقلاب اسلامى و ادله آن اختصاص دارد.

افزون بر اين مطالب و موضوعات، اشاره‌ها و مستندات بيان‌شده در فصل‌هاى مختلف كتاب نيز بر رهيافت فرهنگى در تحليل انقلاب اسلامى ايران تأكيد كرده است.

ب) ماهيت انقلاب اسلامى و راه‌هاى شناخت آن‌

شناخت ماهيت يك انقلاب راه مستقيمى براى شناخت رهيافت علمى مربوط به آن انقلاب است.

توجه به مفاد درونى آرمان يا ايدئولوژى انقلابى، يكى از راه‌هاى شناخت ماهيت انقلاب است. عناصر تشكيل‌دهنده آرمان انقلاب 1357 ايران از ماهيت اسلامى اين انقلاب حكايت مى‌كند. همچنين، شناخت ماهيت هرانقلاب، ازجمله انقلاب اسلامى ايران، از طريق توجه به شعارها، ماهيت و ويژگى‌هاى رهبرى و اعتقادات همراهان آن انقلاب امكان‌پذير است.

يك. شعارها

در انقلاب اسلامى، گسترش و طرح شعارهايى مانند: استقلال، آزادى، جمهورى اسلامى- نه‌شرقى، نه غربى، جمهورى اسلامى- حزب فقط حزب‌الله رهبر فقط روح‌الله- الله اكبر خمينى رهبر- نهضت ما حسينيه رهبر ما خمينيه- حسين حسين شعار ماست شهادت افتخار ماست- اسلام پيروز است چپ و راست نابود است و در مقابل، ناكامى شعارهاى گروه‌هاى ملى‌گرا و ماركسيستى در جذب توده‌ها و هم‌رديف خواندن امپرياليسم و كمونيسم از سوى انقلابى‌هاى مسلمان، گوياى ماهيت اسلامى اين انقلاب است.[1]

بر مبناى يك تحليل آمارى از ديوارنوشته‌هاى سال 1357، از مجموع 1077 شعار ديوارى، بيش از 90 درصد درباره حمله به رژيم پيشين و كارگزارانش، حمايت از امام، تأييد اسلام و حكومت اسلامى، شهداى اسلام، تلاش در جهت وحدت مردم براى تداوم مبارزه و از

[1]. پناهى، جامعه‌شناسى شعارهاى انقلاب اسلامى، ص 82، 84، 115، 171 و 172.