دو. امام خمينى و انقلاب مشروطه‌

انقلاب مشروطه در سال 1285 ش، مصادف با 1906 م در شرايطى روى داد كه روس‌ها نسبت به انگليسى‌ها، قدرت و نفوذ بيشترى در دربار ايران داشتند. قبلًا در گفتار دوم از فصل دوم به زمينه‌ها، علل و عوامل فكرى، فرهنگى، سياسى (داخلى و خارجى) و اقتصادى وقوع انقلاب مشروطه اشاره شد كه بايد روش‌ها و عكس‌العمل‌هاى دولتمردان مقابل اغتشاش و ناآرامى، به‌ويژه رفتار خشن عين‌الدوله مستبد را نيز، به آن افزود. او تا مى‌توانست، از رسيدن خبر ناآرامى‌ها و اعتراضات به مظفرالدين‌شاه جلوگيرى مى‌كرد.[1]

در جريان انقلاب مشروطه، دو تحصن توسط علما و گروه‌هاى مذهبى و يك تحصن توسط گروه‌هاى روشنفكرى و گروهى از تجار صورت گرفت. علما همراه با گروه‌هايى از مردم، ابتدا به حرم حضرت عبدالعظيم (ع) در رى رفته و درخواست عدالت‌خانه كردند. مظفرالدين‌شاه اين درخواست را پذيرفت؛ سپس عين‌الدوله صدراعظم در برابر اين امر ايستادگى كرد.

اين‌بار، علما به قم رفته در حرم حضرت معصومه تحصن كردند. همزمان، گروهى از روشنفكران و با كمك آنها بخشى از نيروى كار تهران راه سفارت روسيه را در پيش گرفتند؛ اما روس‌ها به آنان اجازه ورود ندادند. اما به يكباره درب سفارت انگليس به روى آنها باز شد.

سفارت انگليس در روزهاى بست‌نشينى، به كلاس درس تبديل شده بود و در هر گوشه آن گروهى جمع شده، درس مشروطه‌خواهى مى‌گرفتند.

در اين شرايط، مظفرالدين‌شاه چاره‌اى جز تسليم در برابر روحانيت- كه به رهبران حركت تبديل شده بودند- نداشت. وى اعلام كرد، تشكيل مجلس شوراى اسلامى را مى‌پذيرد، اما بست‌نشينان سفارت با خطدهى عناصر وابسته به بيگانه، ايستادگى كرده و خواستار تشكيل مجلس شوراى ملى و نه اسلامى شدند. مظفرالدين‌شاه اين خواسته را پذيرفت و فرمان مشروطه را صادر كرد و خود پس از ده روز فوت نمود.

[1]. آيت‌الله طباطبايى از رهبران مشروطه گفته است، براى رساندن يكى از خواسته‌هاى انقلابى‌ها به گوش مظفرالدين‌شاه، از شش كانال مختلف تلاش نمود، اما عين‌الدوله هر شش كانال را كشف و از اين امر جلوگيرى كرد.