جهت بنمايد و با ايشان به عدالت رفتار كند و از انجام اين مسئوليّت شانه خالى نكند و امّا مسئوليّت انتخاب‌كنندگان طبق پيمان، اين است كه از او اطاعت كنند.

رهبر عاليقدر اسلام على امير المؤمنين عليه السّلام بعد از كشته شدن عثمان و بيعت مردم با او از موضع مسئوليّت سخن گفت نه از موضع قدرت و چنين فرمود:

«أما و الّذى فلق الحبّة، و برأ النّسمة، لو لا حضور الحاضر، و قيام الحجّة بوجود النّاصر، و ما اخذ اللّه على العلماء ان لا يقارّوا على كظّة ظالم، و لا سغب مظلوم، لا لقيت حبلها على غاربها ...».[1] «قسم به خدايى كه دانه را شكافت و انسان را خلق كرد، اگر نبود آن جمعيّت مردم كه براى بيعت با من گرد آمده بودند و نبود قيام حجّت خدايى با وجود يار و ناصر و اينكه خدا از علما عهد و پيمان گرفته است كه هرگز بر ظلم ظالم و بيچارگى مظلوم صبر نكنند، هرآينه زير بار مسئوليّت نمى‌رفتم و شتر خلافت را به حال خود رها مى‌كردم».

امير المؤمنين عليه السّلام با اينكه داراى مقام ولايت و مسئوليّت الهى بود، ولى مسئوليّت مردمى نداشت تا آنكه مردم با او بيعت كردند و او را به امامت انتخاب نمودند و از اين روى در گفتارش از اين مسئوليّت جديد كه اثر بيعت بود سخن به ميان آورد و در تتمه سخنانش متقابلا مردم را نيز مسئول دانست كه بايد طبق بيعت و عهدشان نيز وفا مى‌كردند و اين مسئوليّتى مردمى و از آثار بيعت بود نه از آثار حكومت الهى واقعى كه به تعبير ديگر حقّ حكومت مردمى است. و بيعت غدير با عهدشكنى مردم منتقض شده بود و لذا در فاصله دو بيعت (بيعت غدير و بيعت مدينه) امير المؤمنين عليه السّلام خود را معذور دانست و در خطبه شقشقيه علّت آن را كاملا بيان فرمود، ولى ناگفته نماند كه بيعت با پيامبر يا امام يا نايب او يك وظيفه و واجب عقلى است، نه شرط تحقّق ولايت براى ايشان.

(1) براى توضيح بيشتر درباره تأثير «بيعت» و يا به عبارت ديگر «انتخاب مردم» در تشكيل حكومت اسلامى بايد بگوييم منظور ما اين نيست كه بيعت مردم با «ولىّ امر» كوچك‌ترين اثرى در ثبوت مقام ولايت براى او دارد؛ زيرا مقام مزبور جزو مناصب‌

[1] - فيض الاسلام/ نهج البلاغه/ خطبه 3( شقشقية).