انديشه ناقص بشر مقايسه كرد، چه آنكه حدّ فاصل ميان اين دو (وحى و قانون) همان حدّ فاصل ميان خالق و خلق است، آرى اديان آسمانى گذشته گرچه نسخ شده، ولى دين اسلام به طور ثابت و ابدى اعلام شده است، پس قوانين آن هرگز قابل تغيير نيست و بايد با تمام تمدّنها و پيشرفتهاى انسانى قابل انطباق باشد كه هست.

براى توضيح بيشتر ابتدا سخنى در نحوه پيدايش هر كدام از قوانين موضوعه بشرى و قوانين آسمانى اسلام خواهيم داشت و سپس اشاره‌اى به امتيازات كلّى قوانين اسلام نسبت به قوانين موضوعه مى‌نماييم.

پيدايش قوانين موضوعه بشرى‌

(1) برخى عقيده دارند كه قوانين موضوعه و نظامهاى هر دوره از دورانهاى بشر (اشتراكى، بردگى، فئودالى و سرمايه‌دارى) بستگى دارد به طرز توليد و ابزارهاى توليدكننده و به خصوصيات اجتماعى مردم، به اين معنا كه هر وقت افزارهاى توليد عوض شود به اقتضاى شرايط جديد اقتصادى، قوانين و مقررات اجتماعى نيز تغيير پيدا مى‌كند و بالأخره اصل وجود قوانين و تغيير آن، مولود شرايط اقتصادى و اجتماعى محيط است.

اين نظريه مبتنى بر ماترياليسم تاريخى است كه علاوه بر اجراى فلسفه مادّى در جهان طبيعت، در جامعه نيز آن را جارى مى‌دانند، و ماركسيست‌ها داراى چنين نظريه‌اى مى‌باشند كه با ديد مادّى به جهان و نيز به تاريخ مى‌نگرند و جبر طبيعى و تاريخى را بر اين جهان حاكم مى‌دانند.

ولى اكثرا اين نظريه را علمى ندانسته و مى‌گويند: پيدايش قوانين موضوعه و تغيير آن معلول و زاده فكر دانشمندان است، هر چند شرايط محيط، اخلاق، رسوم و عادات، نژاد و غيره در آن اثر فراوانى دارد. ولى به هر حال، اين متفكران جهان هستند كه سير تاريخ را عوض كرده و مى‌كنند نه اينكه محكوم آن باشند.

ما در اينجا در مقام بررسى و نقد اين دو نظريه نيستيم و آنچه را كه منظور ماست اين‌