زنده كند (آنچنان به انبيا نزديك است كه گويا) ميان او و ايشان يك درجه (فاصله) است».

از لحن اين حديث- نيز كه در رابطه با جانشينى از طرف رسول خدا وارد شده است- به خوبى استفاده مى‌شود كه منظور از خلفا، همان دانشمندان علوم اسلامى هستند كه به بهترين نوعى آنان را به طلب و پژوهش دانش اسلامى تشويق نموده است و فرموده كه به خدا بسيار نزديك هستند و بديهى است كه اين معنا در خور تنها ناقلين الفاظ حديث نيست.

خلاصه آنكه: احتمال سوم با ظهور لفظ حديث و متن آن كاملا تطبيق مى‌كند و بدين ترتيب حديث مزبور در جريان بحث «ولايت فقيه» قرار خواهد گرفت.

بنابراين، فقها «علماى به حديث و سنّت» داراى مقام و منصب خلافت از طرف رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خواهند بود.

حدود خلافت فقها

(1) همانگونه كه در ابتداى سخن اشاره كرديم، حديث مورد نظر، بايد از دو جهت مورد بحث قرار گيرد. ابتدا، شناخت خلفاى ياد شده در حديث، سپس شناخت حدود خلافت ايشان.

خليفه به معناى جانشين‌

(2) «خلفا»، جمع «خليفه» و به معناى «جانشين» است و معنا و مفهوم آن عبارت است از انتقال شئون و مقامات اصل به فرع، نظير مفهوم نيابت و وكالت، ولى از آنجا كه حدود انتقال در اختيار انتقال دهنده است، بايد اراده و منظور گوينده را در مراحل انتقال به دست آورد كه آيا مطلق منصبهاى قابل انتقال را به جانشين خود منتقل نموده يا برخى از آن را؟

روى اين حساب، اگر كسى- مثلا- داراى ده سمت و مقام باشد، مى‌تواند كليه آنها را به ديگرى منتقل كند (البته در صفات قابل انتقال) همچنانكه مى‌تواند در بعضى از آن سمتها، جانشين اتخاذ نمايد.