سه. فلسفه متعالى تاريخ و ديدگاه شيعه‌

پيش درآمد

از ديدگاه شيعه، حركت تاريخ- طبق آيات قرآن و روايات اهل‌بيت عليهم السّلام- داراى معنا و مفهومى روشن و چهارچوب و روندى مشخص است. اين حركت، قانون‌مند و براساس سنت‌هاى الهى و اراده بشرى در جريان است. مسير و مكانيسم آن روشن و هدف و مقصدش معيّن است. در اين ديدگاه سرمنزل و مقصود تاريخ، كمال و تعالى زندگى بشرى است. در واقع «فلسفه تاريخ»، همان فلسفه زندگى بشرى و غايت‌مندى آن، همان غايت خلقت انسان (عبادت، عبوديت و تقرّب به خدا) است. اين فرجام‌شناسى روشن، مبتنى بر پيش‌بينى وحيانى (قرآن) و اخبار معصومين عليهم السّلام از غيب است. در ضمن مطابق با نظام‌مندى و سازوارى جهان هستى است؛ زيرا هيچ بيهودگى و بى‌سامانى در آن وجود ندارد و بى‌حساب و كتاب نيست.

قرآن كريم اين گمان را كه اراده‌اى گزاف‌كار و مشيّتى بى‌قاعده و بى‌حساب، سرنوشت‌هاى تاريخى را دگرگون مى‌سازد؛ به شدّت نفى مى‌كند و تصريح مى‌نمايد كه قواعدى بر سرنوشت‌هاى اقوام حاكم است:

فَهَلْ يَنْظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَ لَنْ تَجِدَ