اسم الکتاب : اوضاع سياسى اجتماعى و فرهنگى شيعه در غيبت صغرى المؤلف : حسين زاده شانه چى، حسن الجزء : 1 صفحة : 22
در اغلب تأليفات بعدى مشاهده شود. از
نمونههاى متأخرتر اين قبيل آثار، مجموعه بحار الانوار است كه بخش مفصلى از آن به
تاريخ امام دوازدهم اختصاص يافته و اطلاعات متنوعى از منابع مختلف را گرد آورده
است.
در اينجا بايد به كتابهاى فرق و مذاهب نيز اشاره نمود؛ مانند فرق
الشيعه نوبختى و المقالات و الفرق اشعرى كه مطالب قابل توجهى در خصوص تحولات مذهبى
در اين عصر دارا مىباشند. علاوه بر منابع مذكور، كليه تأليفاتى كه در عصر موردنظر
يا نزديك به آن در هر زمينهاى (فقهى، كلامى، تاريخى و ...) فراهم آمدهاند
مىتوانند اطلاعاتى هرچند مختصر، درباره اوضاع شيعيان و غيبت صغرى ارائه نمايند.
2. آثار غيرشيعى
تأليفات غيرشيعى كه در طرح مورد بحث، قابل استفاده هستند از تنوع
موضوعى وسيعى برخوردارند. كتابهاى تواريخ عمومى همانند تاريخ طبرى و ذيلها و
تكملههايش، تجارب الامم مسكويه رازى، الكامل ابن اثير و آثار مشابه اينها، اغلب
اطلاعاتى درباره وضع سياسى اين عصر، دربر دارند و تواريخ محلى و دودمانى مكمل
اطلاعات آنها مىباشند. كتابهاى جغرافيايى نيز دستهاى ديگر از منابعاند كه
اطلاعات قابل توجهى درباره اوضاع اجتماعى ارائه مىدهند.
در اين زمينه بهويژه بايد از احسن التقاسيم مقدسى ياد كرد كه يك
دايرة المعارف مردمشناسى به شمار مىآيد. منابع رجالى چون تاريخ بغداد و وفيات
الاعيان و آثار مشابه ديگر به همراه كتب فهرست، تكميلكننده مباحث مربوط به اوضاع
فرهنگى مىباشند. دسته ديگرى از منابع كه مىتوان در ميان انبوه اطلاعاتشان نكات
قابل توجهى يافت، جنگها و مجموعههاى ادبى هستند كه از آن جمله مىتوان، نشوار
المحاضره ابو الحسن تنوخى و نهاية الارب نويرى را نام برد.
اسم الکتاب : اوضاع سياسى اجتماعى و فرهنگى شيعه در غيبت صغرى المؤلف : حسين زاده شانه چى، حسن الجزء : 1 صفحة : 22