ب) پژوهش‌هاى جديد

در پژوهش‌هاى معاصر، آثار ارزنده‌اى پديد آمده‌اند كه هركدام به يكى از مباحث موردنظر توجه داشته‌اند. كتاب تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم نوشته جاسم حسين، كه از اولين و بهترين پژوهش‌هاى جديد در اين موضوع است، بيشتر بر مسايل سياسى اين دوران متمركز شده است، اگرچه توجه مؤلف به تاريخ نواب اربعه و اشاره به فرقه‌گرايى در اين عصر قابل‌توجه است. كتاب تاريخ غيبت صغرى نوشته محمد صدر نيز همين‌گونه است كه در باب مسايل اجتماعى و فرهنگى اين عصر مطالبى عرضه نكرده است، هرچند در اين كتاب، على‌رغم حجم كم آن، سعى شده تا محدوده بحث از كتاب فوق الذكر بازتر شود با اين حال همانند آن توجه زيادى به مسايل اجتماعى و فرهنگى نشده است. هم‌چنين كتاب تاريخ عصر غيبت نگاهى تحليلى به عصر غيبت امام دوازدهم نوشته پور سيد آقايى و ديگران را نيز بايد از جمله اين آثار برشمرد.

از پژوهش‌هاى ارزنده در موضوع تاريخ غيبت صغرى كه اطلاعات ارزشمندى دربر دارد، كتاب سازمان وكالت از محمد رضا جبارى است كه به‌طور مفصل به بحث درباره وكيلان و نائبان امام دوازدهم در غيبت صغرى و نقش آنان در جوامع شيعى پرداخته است و مطالب آن در اين باب بسيار سودمند مى‌باشد.

چنان‌كه ملاحظه مى‌شود در آثار مذكور به‌طور عمده، جاى مباحث اجتماعى و فرهنگى جامعه شيعه خالى است؛ اما در تحقيقات ديگرى كه به‌طور كلى به تاريخ تشيع عنايت داشته‌اند و يا در باب دولت‌هاى شيعى، مناطق شيعه‌نشين و يا شخصيت‌هاى شيعه مذهب نوشته شده‌اند، به‌طور پراكنده به اين مباحث پرداخته شده است در اين زمينه هم‌چنين مى‌توان از منابع جديد و رجالى، چون اعيان الشيعه، فهرست‌ها، چون الذريعه الى تصانيف الشيعه، كتب كلامى- تاريخى، مانند الغدير و نيز دايرة المعارف‌ها بهره برد.