اسم الکتاب : اوضاع سياسى اجتماعى و فرهنگى شيعه در غيبت صغرى المؤلف : حسين زاده شانه چى، حسن الجزء : 1 صفحة : 21
غيبت صغرى و ارتباطات متقابل شيعيان با امام
دوازدهم و نيز نقش و فعاليت وكيلان به دست مىدهد كه البته اغلب آنها از كتاب شيخ
صدوق گرفته شده است. يكى از منابع اطلاعاتى خوب در موضوعات فوق الذكر كتاب احتجاج
احمد بن على طبرسى (درگذشته قرن هشتم ه) است كه البته در زمره كتب مناقب جاى
نمىگيرد؛ بلكه مىتوان آن را از كتب كلامى به شمار آورد. طبرسى شمارى از توقيعات
امام دوازدهم و نامههاى شيعيان به آن حضرت را همراه جوابهايشان و نيز مطالبى
چشمگير درباره وكيلان و نائبان و مدعيان دروغين نيابت ذكر كرده است كه در شناخت
وضع اجتماعى و فرهنگى شيعيان در عصر غيبت حائز اهميت مىباشند، اگرچه بسيارى از
روايات طبرسى مرسل و بدون ذكر سند مىباشند؛ ولى اين روايات را مىتوان در منابع
ديگر يافت.
دسته ديگر از منابع غيراختصاصى، كتب رجالى هستند كه اهميت آنها
بيشتر در ارائه مطالب قابل توجهى درباره وضعيت علمى و دستاوردهاى فرهنگى عصر
موردنظر مىباشد. در اين حوزه رساله ابى غالب زرارى، رجالكشى، رجال طوسى و اختيار
معرفة الرجال او و بيش از همه رجال نجاشى حائز اهميتاند. كتابهاى فهرست مانند
فهرست طوسى و فهرست منتخب الدين نيز اطلاعات مشابه قابل توجهى دارند، بهويژه
فهرست طوسى به خوبى دستاوردهاى علمى و فرهنگى اين دوران را به تصوير كشيده است.
گذشته از منابع فوق الذكر، جوامع روايى، حاوى مجموعهاى از اطلاعات
متنوع هستند كه در موضوعات مختلف مىتوان از آنها بهره برد. از اين دسته كتاب
الكافى محمد بن يعقوب كلينى (م 329 ق) به لحاظ اينكه در دوره تاريخى موردنظر
نگارش يافته اهميت ويژهاى دارد، اگرچه اطلاعات آن در باب مهدويت و تاريخ غيبت
چندان زياد نيست؛ ولى اعتبار و وثاقت آن موجب شده تا رواياتش
اسم الکتاب : اوضاع سياسى اجتماعى و فرهنگى شيعه در غيبت صغرى المؤلف : حسين زاده شانه چى، حسن الجزء : 1 صفحة : 21