وضعيت سياسى و اجتماعى شيعيان مؤثر بودند. اينان در عرصه‌هاى مختلف سياسى و حكومتى فعاليت مى‌كردند كه از بالاترين مناصب دولتى يعنى وزارت و امير الامرايى آغاز مى‌شد تا مشاغل ديوانى و فرماندارى و يا قضاوت. در ادامه به نقش و فعاليت اينان در عرصه‌هاى سياسى و حكومتى اين عصر مى‌پردازيم.

الف) در مقام وزارت‌

وزارت پس از منصب خلافت عالى‌ترين مقام دولتى در حكومت عباسيان بود. اين مقام دولتى، هم‌زمان با تشكيل حكومت عباسى، در تشكيلات دولتى اسلامى پديدار شد. در دوره خلفاى نخستين و در دولت امويان، وجود افرادى در كنار خلفا و حكام، كه كارشان مشاوره و تبادل‌نظر با ايشان، و يا رسيدگى به فرامين و اوامر آنان بود، محرز و قطعى است، ليكن نامگذارى اين افراد با عنوان وزير و نهادينه شدن اين مقام به‌عنوان يك منصب رسمى دولتى، به آغاز حكومت عباسيان برمى‌گردد.[1] از اين پس مقام وزارت، بالاترين منصب دولتى در حكومت‌هاى اسلامى بود و وزيران در ادوار مختلف تاريخ حكومت‌ها، از موقعيت‌ها و اختيارات متفاوتى برخوردار بودند. اگرچه وزيران از جانب خلفا يا حكام تعيين مى‌شدند، ولى گاه قدرت و نفوذ آنان به قدرى فزونى مى‌يافت كه بر كليه امور كشورى و حكومتى اشراف داشته و تدبير امور، يكسره به دست ايشان مى‌افتاد و در پاره‌اى موارد حتى خلفا و حكام نيز بازيچه دست اين وزيران مقتدر قرار مى‌گرفتند به‌گونه‌اى كه عزل و نصب ايشان نيز به دست وزيران صورت مى‌گرفت.[2] بدين‌گونه بود كه منصب وزارت، ميدان تاخت‌وتاز قدرت‌طلبان و

[1] - ر. ك: زيدان، تاريخ تمدن اسلامى، ص 116.

[2] - از اين قبيل، موارد بسيارى را مى‌توان در تاريخ حكومت‌هاى اسلامى ذكر كرد كه به جهت ضعف و ناتوانى حكام، به دلايل مختلف از جمله كم سن و سال بودن يا بى‌تجربگى، وزيران بر آنان مسلط مى‌شدند. در حكومت عباسى اين وضعيت به خصوص از نيمه قرن سوم به بعد، به طور متناوب، تا انقراض اين دولت وجود داشت.