كردند و از اين پس، او رهبرى قرمطيان را در شام به عهده گرفت. يحيى در سال 290 ق، در حمله به دمشق و نبرد با يكى از سرداران خليفه كشته شد و برادرش حسين، كه به سبب داشتن خال بر صورتش، صاحب الشامه لقب داشت، جاى او را گرفت.[1] صاحب الشامه براى توسعه نفوذ خود در منطقه، نبردهاى مكررى با سرداران خليفه داشت؛ اما رياست او نيز چندان دوام نياورد و در نبردى سخت با نيروهاى خليفه در سال 291 ق، به اسارت درآمده و به قتل رسيد.[2] زكرويه كه تا اين زمان پنهان مى‌زيست، بار ديگر شخصا رهبرى قرمطيان را به دست گرفت و در نبردى سخت، سپاهيان خليفه را به هزيمت راند؛[3] اما در سال 294 ق و در نبردى ديگر به اسارت درآمده و به قتل رسيد.[4] با مرگ او فعاليت قرمطيان شام نيز كاهش يافت. با اين حال آنان تا حدود نيم‌قرن ديگر، در نواحى شمال عراق و در شام، در جولان بودند.

ظهور قرمطيان در جهان اسلام، و اعمالى خشونت‌بار و غيراصولى كه نسبت به ديگر مسلمانان داشتند، پيامدهايى ناگوار براى جامعه شيعى درپى داشت و به لحاظ اوضاع سياسى و اجتماعى، آن را در موقعيت دشوارى قرار مى‌داد و مشكلاتى را براى شيعيان پديد مى‌آورد كه به بعضى از آن‌ها اشاره شد.

2. حضور شيعيان در دربار عباسيان‌

چنان‌كه پيشتر اشاره شد، حضور شخصيت‌هاى متنفذ شيعى در دستگاه خلافت عباسى سابقه‌اى ديرين داشت. در عصر غيبت صغرى نيز برخى شخصيت‌هاى با نفوذ شيعه، در دربار عباسيان و امور ادارى و حكومتى حضور فعال داشتند، كه بر

[1] - نك: ابن اثير، همان، ص 511 و ص 523.

[2] - همان، ص 531.

[3] - همان، ص 544- 546.

[4] - همان، ص 550.