جامعه تغيير مى‌كند؛ چراكه واقعيت موجود، تأمين‌كننده رضايت اكثريت جامعه نيست و نياز به تغيير نظام سياسى حاكم احساس مى‌شود. از سوى ديگر، اين توده مردم‌اند كه با تغيير نگرش‌ها و باورهايشان، آرمان‌هاى جديدى مطرح كرده‌اند و بر اين اساس موتور محركه انقلاب‌ها به شمار مى‌روند، به طورى كه تغيير نظام سياسى حاكم بدون مشاركت مردم، انقلاب محسوب نمى‌گردد.

اما وقتى بحث را از محدوده كتابخانه‌ها و محافل علمى به صحنه واقعى جامعه انسانى ببريم، جريان وقايع تا بدين حد شفاف نيست. نظام حاكم تمايل به تثبيت وضع موجود دارد و دائماً در پى دفاع از مشروعيت و حقانيت خويش است. بنابراين سعى دارد از هر موقعيتى براى محدود كردن نفوذ انديشه‌هاى مخالف خود و مجازات و سركوب نيروهاى مخالف كه به قصد براندازى حكومت وارد ميدان مبارزه شده‌اند، استفاده كند. با اين اوصاف مى‌توان انتظار داشت كه جنبش‌هاى ضد نظام، هر قدر قدرت و نفوذ اجتماعى بيشترى داشته باشند، با قهر بيشترى از سوى نظام سركوب شوند، تا آنجا كه عموماً مراحل پايانى انقلاب‌ها ناگزير به خشونت‌هاى خيابانى گسترده منتهى مى‌شود و جامعه تبديل به صحنه رزم دو جبهه متخاصم رو در روى هم- مردم و حاكميت- مى‌گردد.

بحران مشروعيت و پس از آن صف‌آرايى مردم در برابر حاكميت، جامعه را به بن‌بستى مى‌كشاند كه در آن راهى جز برخورد فيزيكى باقى نمى‌ماند. اين وضعيت بى‌ثبات، چندان نمى‌تواند به درازا بكشد. جامعه هرچه زودتر بايد از اين وضعيت غيرعادى بيرون آيد و سير عادى زندگى خود را از سر گيرد. اين امر آهنگ وقوع رخدادها را سرعت مى‌بخشد.

گفتار دوم: تئورى‌هاى انقلاب‌

از نظر انديشمندان و صاحب‌نظران انقلاب، علل و عوامل رسيدن جامعه به شرايط انقلابى، محل بحث و اختلاف است. در اينجا به صورتى اجمالى برخى از آن نظريه‌ها را مرور مى‌كنيم.

براى بررسى تئورى‌هاى انقلاب، به طور مشخص، دو مكتب كاملًا متفاوت وجود دارد:

الف) مكتب تضاد

مشخص‌ترين نظريه در مكتب تضاد، نظريه ماركس در انقلاب است كه نخستين نظريه‌اى‌