درگيرى ميان دو جناح قدرتمند در تاجيكستان و از طرف ديگر تلاش هماهنگ قدرت‌هاى غربى به ويژه آمريكا، تركيه و اسرائيل براى يافتن پايگاه‌هاى نفوذ و اقتدار در اين كشورها، معادلات جديدى را به وجود آورده كه مى‌بايست با آن مسائل مواجهه مى‌گرديد.

مشكل عمده اين دولت‌ها اين بود كه اولًا از لحاظ اقتصادى به علت وابستگى متمركز و مطلق به مسكو نمى‌توانستند اقتصاد خود را از روسيه به راحتى جدا نمايند و نظام سوسياليستى متمركز را به يك نظام اقتصادى باز، تبديل كنند. اين در شرايطى بود كه مديريت همه اين دولت‌ها در دست مديران باقيمانده از دوران اتحاد جماهير شوروى بود كه با آن سيستم خوگرفته بودند و امكان ارائه ايده‌هاى جديدى نداشتند. اگر چه على‌رغم زمينه تاريخى، كمونيست‌ها بيش از 70 سال تلاش بى‌وقفه‌اى براى حذف همه آثار اسلامى و مبارزه با اعتقادات دينى مردم در اين كشورها صورت دادند، اما اين مردم همچنان به صورت سنتى خود را مسلمان مى‌دانستند بدون آنكه اطلاع عميقى از اصول و مبانى اسلام داشته باشند. به ويژه نسل جوان‌تر كه دوران قبل از حاكميت كمونيزم را درك نكرده بود، با آنچه به عنوان نظام اسلامى در كشور ايران حاكم بود، فاصله فرهنگى فوق‌العاده زيادى داشت.

جمهورى اسلامى پس از اعلان استقلال اين دولت‌ها، يكى پس از ديگرى آنها را به رسميت شناخت و بدون آن كه ادعاى ارضى نسبت به اين كشورها داشته باشد، آمادگى خود را براى كمك و همكارى در بازسازى آنها اعلام نمود.

سياستى كه جمهورى اسلامى در اين دهه و در رابطه با همسايگان جديد خود در مرزهاى شمالى اتخاذ كرد، مبتنى بر توسعه و تقويت تدريجى مبانى فرهنگى و اعتقادى مردم اين سامان، ارائه كمك‌هاى اقتصادى فورى و در عين حال فراهم نمودن راه‌هاى ترانزيتى به منظور دسترسى به درياهاى آزاد بود. اتصال راه آهن مشهد- سرخس- تجن موجب گرديد كه كشورهاى آسياى مركزى از طريق راه آهن به درياى عمان و خليج فارس ارتباط ترانزيتى پيدا كنند و در عين حال با استفاده از لوله‌هاى نفتى داخل كشور، زمينه‌هاى مناسبى براى انتقال و فروش نفت اين كشورها به جهان آزاد، فراهم گردد.

دولت آمريكا و تركيه تلاش زيادى كردند كه با اجراى پروژه پر هزينه لوله نفت باكو-